نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مهدی خلیلی
• سید رسول موسوی حاجی
• مرتضی عطائی

دانشگاه مازندران

چکیده

استان مازندران به دلیل موقعیت جغرافیایی، اهمیت تاریخی، همواره نقش مهمی در تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران ایفا کرده است. وجود موانع طبیعی مانند رشته‌کوه البرز و حکومت‌های نیمه‌مستقل، سبب شد تا پیش از صفویه، راه‌های ارتباطی کمی بین فلات ایران و مازندران وجود داشته باشد. از دورۀ صفوی، به‌ویژه در عهد شاه‌عباس، با احداث «جاده‌های شاه‌عباسی»، تحولی در توسعۀ راه‌های کوهستانی و جلگه‌ای مازندران پدید آمد. در دورۀ قاجار نیز، این منطقه به دلیل نقش حیاتی در تأمین مواد غذایی پایتخت و تجارت با روسیه، شاهد گسترش راه‌ها تحت عنوان «جاده‌های ناصرالدین‌شاهی» بود.

با وجود اهمیت راه‌های تاریخی مازندران و سازه‌های وابسته به آن، پژوهش‌های باستان‌شناسی چندانی در این زمینه انجام نشده و پرسش‌های بسیاری دربارۀ تأثیر جغرافیا و اقلیم بر شکل‌گیری راه‌ها، کارکردهای گوناگون آنها و انطباق جاده‌های امروزی با مسیرهای تاریخی باقی مانده است. این پژوهش با به کارگیری شیوه‌های کتابخانه‌ای و میدانی، به واکاوی برخی از این ابهامات پرداخت و کارکرد راه‌های تاریخی را در توسعۀ منطقه‌ای و ملی مازندران تحلیل کرد. برای دستیابی به این هدف، در این مطالعه، بیست راه سنگ‌فرش تاریخی در مازندران مورد بررسی قرار گرفت. برخی از این راه‌ها که در جلگه، میان‌بند و ارتفاعات مازندران قرار دارند، برای نخستین بار در این پژوهش شناسایی و معرفی می‌شوند. نتیجه این تحقیق نشان می‌دهد که راه‌های مورد بررسی در این پژوهش که عمدتاً مربوط به دوره‌های صفویه و قاجاریه هستند، در زمان خود به‌عنوان مسیرهای مواصلاتی بین‌منطقه‌ای یا درون‌منطقه‌ای عمل می‌کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

• مازندران
• راه‌های سنگ‌فرش تاریخی
• جاده‌های شاه‌عباسی
• جاده‌های ناصرالدین‌شاهی
• باستان‌شناسی راه‌ها

موضوعات

• برای مشاهده مقالات مرتبط با موضوع، روی نام موضوع کلیک کنید.

عنوان مقاله [English]

Identification and Study of the Paved Roads of Mazandaran in the Late Islamic Period

نویسندگان [English]

• Mahdi Khalili
• Seyyed rasool Mosavi haji
• Morteza ataie

University of Mazandaran

چکیده [English]

The province of Mazandaran has played a pivotal role in northern Iran's political, economic, and cultural development due to its unique geography and strategic location. The imposing Alborz mountain range historically created natural barriers that fostered semi-autonomous governance and limited connections with the Iranian plateau before the Safavid era. A transportation revolution occurred under Shah Abbas I (1571-1629), who constructed the innovative "Shah Abbas Roads" network through mountainous terrain and plains. This infrastructure legacy continued in the Qajar period when Nasser al-Din Shah (1848-1896) expanded the "Nasser al-Din Shah Roads" system to facilitate grain shipments to Tehran and cross-border trade with Russia.

Despite their historical significance, Mazandaran's ancient road networks remain understudied. Key questions persist about how geography and climate shaped these routes, their multiple functions, and their relationship to modern transportation corridors. This groundbreaking research combines archival investigation with field surveys to shed light on these historical arteries and their role in regional development. The study documents twenty carefully engineered cobbled roads, including several newly discovered routes across diverse landscapes from coastal plains to high mountain passes. These pathways served as vital commercial and military links during the Safavid and Qajar periods, connecting settlements within Mazandaran while also integrating the province with neighboring regions. The findings provide valuable insights into Iran's historical transportation infrastructure and its enduring influence on contemporary road networks.

کلیدواژه‌ها [English]

• Mazandaran
• historical paved roads
• Shah Abbasid roads
• Naser al-Din Shahi roads
• archaeology of roads