Document Type : Research Paper
Authors
1 Ph.D. in Tarbiat Modares University, Department of Archaeology. Tehran, Iran.
2 Professor in Tarbiat Modares University, Department of Archaeology, Tehran, Iran.
3 Associate Professor in Istanbul University, Department of Ancient History, Istanbul, Turkey.
Abstract
Archaeological studies in the region of Qara Dagh (or Arasbaran) are of particular importance due to the fact that this region is located in the area between East-West (Iranian) Azerbaijan and Iran-Anatolian Plateau, as well as north to south of Caucasus-Iran. Archaeological activities in Qara Dagh are often aimed at conducting systematic research to explain the socio-political situations, investigate the cultural-technological currents and changes, explore the connecting and commercial routes of Northern region of Azerbaijan during the Bronze and Iron ages, outline the long-term scientific landscape, and also to understand the archaeological status of the region, relying on field and laboratory methods. The first season of this project, in 2017, dealt with identification of the Bronze and Iron Age sites of Varzeqan city. During the present survey, have been recorded 143 sites from the early Bronze Age to the Iron Age III in the region; and from the most important results of this survey, the changes recorded during the transitions from each period to the next period in relation to demographic changes, settlement patterns and location selecting, evaluating the landscape and natural resources in order to be aware of food networks and economic systems, studying the ecology of the region, livelihood approaches and burial methods can be mentioned. According to this evidence, settlements have been very limited in the region during the early Bronze Age. With the collapse of semi-farmer communities in the early Bronze Age, nomadic life was limitedly formed in the middle of the Bronze Age. In the late of Middle Bronze Age, once again, with the formation of sedentary communities, an increase in the population of the region and the emergence of social complexities are seen during the late Bronze Age to the Iron Age II, followed by the establishment of a primitive class society which was formed under the administration of local small rulers
Highlights
ایروانیقدیم، فرشید،(1389)، گزارش حفاری فصل اوّل کاوش باستانشناسی کورگانهای جعفرآباد، پژوهشکده باستانشناسی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
پورفرج، اکبر، (1386)، بازنگری عصر آهن شمال غرب ایران: مطالعه موردی شهریئری اردبیل و قلاع اقماری، رساله دکتری باستانشناسی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
پورفرج، اکبر،(1391)، تبیین و گاهنگاری فرهنگ کورگانهای شرق شمالغرب ایران؛ براساس بررسی و کاوش در قلعه بوینی یوغون نیر، مجله مطالعات باستانشناسی، دورۀ 4، شمارۀ 5، صص 81-59.
حاجیزاده، کریم،(1393)، گزارش نهایی اولین فصل کاوش در گورستان قیزیل قیه مشگینشهر، پژوهشکده باستانشناسی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
رضالو، رضا،(1386الف)، ظهور جوامع با ساختار پیچیده سیاسی و اجتماعی در دوران مفرغ جدید در حوزه جنوبی رود ارس با بررسی موردی دادههای باستانشناسی قلعه خسرو، رساله دکتری باستانشناسی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
رضالو، رضا،(1386ب)، گزارش نهایی اولین فصل کاوش گورستان خانقاه گیلوان پژوهشکده باستانشناسی ، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
رضالو، رضا،(1391)، گزارش نهایی اولین فصل کاوش گورستان خرم‌آباد مشگین شهر، پژوهشکده باستانشناسی، تهران سازمان میراث فرهنگی کشور.
رضالو، رضا و یحیی آیرملو،(1393)، فرهنگ دوران مفرغ جدید و آهن I دشت اردبیل مطالعه موردی قلعه خسرو و قلعههای اقماری، پژوهشهای باستانشناسی ایران، دورۀ 4، شمارۀ 6، صص 65-84.
سبزیدوآبی، موسی؛ هژبرینوبری، علیرضا؛ خادمیندوشن، فرهنگ؛ و موسویکوهپر، سیدمهدی،(1397)، محوطهها و استقرارهای پارتی شمال و شمالغربی استان لرستان، پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارۀ 18، دورۀ 8، 84-102.
صدقی، ناصر،(1388)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ارسباران (قرهداغ) در دوره‌ی معاصر، تبریز، انتشارات اختر.
عبدالهی، حسن. ،(1385)، مطالعه جغرافیایی دشت ورزقان: از خروانق تا دوپیق، تبریز، انتشارات پژوهشهای دانشگاه.
علیزاده، عباس،(1383)، تئوری و عمل در باستانشناسی. تهران، انتشارات میراث فرهنگی کشور.
ناصریصومعه، حسین، فیروزمندی، بهمن و محسن سعادتی ،(1394)، مطالعه و بررسی باستانشناختی گویجه قلعۀ مراغه، مطالعات باستانشناسی، دورۀ 7، شمارۀ 1، صص 147-165.
ناصریصومعه، حسین،(1398)، تحلیل اوضاع سیاسی-اجتماعی و جریانات فرهنگی منطقه قرهداغ (ارسباران) در دوران مفرغ جدید و آهن بر اساس مطالعات باستانشناختی استحکامات کوهستانی شهرستان ورزقان، رساله دکتری باستانشناسی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
ناصریصومعه، حسین؛ هژبرینوبری، علیرضا؛ بختیاری، سحر،(1399)، مطالعه وتخمین نوسان‌های جمعیتی استقرارهای عصر مفرغ شهرستان ورزقان مبتنی بر مطالعات قوم باستانشناسی، نامه انجمن جمعیت شناسی ایران، سال 15، شمارۀ 99، صص 331-360.
نیکنامی، کمالالدین و کاظم پور، مهدی،(1390)، گزارش حفاری فصل اوّل کاوش باستانشناسی محوطه زردخانه، پژوهشکده باستانشناسی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
هژبرینوبری، علیرضا، (1379)، گزارش مقدماتی دومین فصل کاوش در محوطه باستانی مسجد کبود تبریز، پژوهشکده باستانشناسی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
هژبرینوبری، علیرضا،(1380)، گزارش سومین فصل کاوش باستانشناختی محوطه باستانی مسجد کبود تبریز، پژوهشکده باستانشناسی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
هژبرینوبری، علیرضا،(1381)، گزارش چهارمین فصل کاوش باستانشناختی محوطه باستانی مسجد کبود تبریز، پژوهشکده باستانشناسی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
هژبرینوبری، علیرضا،(1382الف)، گزارش پنجمین فصل کاوش باستانشناختی محوطه باستانی مسجد کبود تبریز، پژوهشکده باستانشناسی ، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
هژبرینوبری، علیرضا،(1382ب)، گزارش دومین فصل کاوش باستانشناختی محوطه شهریری، پژوهشکده باستانشناسی ، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
هژبرینوبری، علیرضا،(1386)، گزارش مقدماتی اولین فصل کاوش باستانشناختی گورستان لاریجان، پژوهشکده باستانشناسی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
هژبرینوبری، علیرضا،(1387)، گزارش مقدماتی دومین فصل کاوش باستانشناختی گورستان لاریجان، پژوهشکده باستانشناسی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
هژبرینوبری، علیرضا،(1389)، گزارش مقدماتی سومین فصل کاوش باستانشناختی گورستان لاریجان، پژوهشکده باستانشناسی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
هژبرینوبری، علیرضا،(1396الف)،. گزارش بررسی محوطههای عصر مفرغ جدید و آهن شهرستان ورزقان، پژوهشکده باستانشناسی: سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
هژبرینوبری، علیرضا،(1396ب)، گزارش کاوش گورستان قلعه بوینو روستای روادانق شهرستان ورزقان، پژوهشکده باستانشناسی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
هژبرینوبری، علیرضا؛ ناصریصومعه، حسین؛ مختاریپور، فاطمه؛ مهدیزاده، بهزاد، (1400)، تبیین ساختارهای اجتماعی جامعۀ عصر آهن گورستان مسجد کبود تبریز، پژوهشهای باستانشناسی ایران، دورۀ 11، شمارۀ 29، صص 97-118.
Abdullahi, H. 2006. Geographical study of Varzeqan plain: from Khoranagh to Dopiq. Tabriz: University Research Publications. [In Persian].
Abedi, A., Shahidi, H.K., Chataigner, C., Niknami, K., Eskandari, N., Kazempour, M., Pirmohammadi, A., Hosseinzadeh, J. and Ebrahimi, G. 2014. Excavation at Kul Tepe (Hadishahr), North-Western Iran, 2010: First Preliminary Report. Ancient Near Eastern Studies, 51, pp. 33-165.
Alizadeh, A. 2004. Theory and practice in archeology. Second Edition, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage, Handicrafts & Tourism Publication. [In Persian].
Bashash, K. R., Biscione, R., Nobari, H., A and Salvini, M. 2001. Haldlis Garrison – Haldis Protection. The Newly Found Rock Inscription of Argishti II in Shisheh, Near Ahar (East Azerbaijan, Iran), Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 43/1: 25-37.
Batiuk, S.D. 2013. The fruits of migration: Understanding the ‘longue duree’and the socio-economic relations of the Early Transcaucasian Culture. Journal of Anthropological Archaeology, 32 (4), pp. 449-477.
Belli, O., and Bahşaliyev, V. 2001. Nahçıvan Bölgesi'nde orta ve son tunç çağı boya bezemeli çanak çömlek kültürü: Middle and late Bronze Age painted pottery culture in the Nakhichevan Region. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Benedict, W.C. 1965. Two Urartian Inscriptions from Azerbaijan. Journal of Cuneiform Studies, 19 (2), pp. 35-40.
Brown, T.B. 1951. Excavations in Azarbaijan: 1948. London: John Murray.
Burney, C.A. 1962. The excavations at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1961 second preliminary report. Iraq, 24 (2), pp. 134-152.
Burney, C.A. 1964. The excavations at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1962: third preliminary report. Iraq, 26(1), pp. 54-61.
Burney, C. 1970. Excavations at Haftavān Tepe 1968: First Preliminary Report. Iran, 8 (1), pp. 157-171.
Burney, C. 1972. Excavations at Haftavān Tepe 1969: Second Preliminary Report. Iran, 10 (1), pp. 127-142.
Burney, C. 1973. Excavations at Haftavān Tepe 1971: Third Preliminary Report. Iran, 11(1), pp. 153-172.
Burney, C. 1975. Excavations at Haftavan Tepe 1973: fourth preliminary report. Iran, 13(1), pp. 149-164.
Danti, M.D. 2013a. Hasanlu V: The Late Bronze and Iron I Periods. University of Pennsylvania Press.
Danti, M.D. 2013b. The late Bronze and early Iron age in northwestern Iran. In The Oxford Handbook of Ancient Iran.
De Morgan, H. 1905. Recherches au Talyche persan en 1901, nécropoles des âges du bronze et du fer.
Dyson Jr, R.H. 1956. Pennsylvania survey in Iran. Archaeology, 9(4), pp.284-85.
Dyson Jr, R.H. and Muscarella, O.W., 1989. Constructing the chronology and historical implications of Hasanlu IV. Iran, 27 (1), pp. 1-27.
Edens, C. 1995. Transcaucasia at the end of the Early Bronze Age. Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 299 (1), pp. 53-64.
Erdem, A.Ü. and Konyar, E. 2011. Urartu Çanak Çömleği/Urartian Pottery. Urartu Doğu’da Değişim/Transformation in the East, (Haz. K. Köroğlu-E. Konyar), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, pp. 268-285.
Hajizadeh, K. 2014. Final report of first season excavation in cemetery of Ghizil Ghaya (Qızıl Qaya) Meshkinshar. Tehran: Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Hejebri, N.A. 2000. Excavation at Iron Age Cemetry of Masjed-e Kabud (Göy Məçid/Blue Mosque) Tabriz: Second Priliminary Report, Report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Hejebri, N. A. 2001. Excavation at Iron Age Cemetry of Masjed-e Kabud (Göy Məçid/Blue Mosque) Tabriz: Third Priliminary Report, Report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Hejebri, N. A. 2002. Excavation at Iron Age Cemetry of Masjed-e Kabud (Göy Məçid/Blue Mosque) Tabriz: Fourth Priliminary Report, Report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Hejebri, N. A. 2004. Excavation of the Shahriari Site at the Ardebil Province. Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Hejebri, N. A. 2005. Excavation of the Shahriari Site at the Ardebil Province. Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Hejebri, N. A. 2007. Priliminary Report of the First Season of Excavations at Larican Cemetery in Khodafarin, Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Hejebri, N. A. 2008. Priliminary Report of the Secend Season of Excavations at Larican Cemetery in Khodafarin, Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Hejebri, N. A. 2010. Priliminary Report of the Third Season of Excavations at Larican Cemetery in Khodafarin, Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Hejebri, N. A. 2017a. Excavation at Cemetry of Qalaboynu-Varzeqan, Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Hejebri, N. A. 2017b. Preliminary report on the study of the Late Bronze and Iron Age in Varzaghan (Qara Dagh), Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Hejebri Nobari, A., Naseri Someeh, H., Mokhtaripour, F., mehdizadeh, B. 2021. Explaining of the Concepts and Social Symbols (Social Structure) of the Iron Age Societies; Case Study: Tabriz Blue Mosque Cemetery. pazhoheshha-ye Bastan shenasi Iran, 11(29), 97-118.
Iravani G. F. 2010. Preliminary Report of the First Season of Excavations in Jafar Abad Kurgans, Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Kleiss, W. 1969. Beridt uberzwei er Kundun gsfahrten in nordwest-Iran. AMI, 2, pp. 7-119.
Kleiss, W. 1972. Bericht über Erkundungsfahrten in Iran im Jahre 1971. Archäologische Mitteilungen aus Iran, 5, pp.132-242.
Kleiss, W. and Kroll, S. 1979. Ravaz und Yakhvali, zwei befestigte Plätze des 3. Jahrtausends. (R. et Y., deux sites fortifiés du III millénaire). Archäologische Mitteilungen aus Iran Berlin, 12, pp. 27-47.
Kohl, P.L. 2001. Migrations and cultural diffusions in the later prehistory of the Caucasus. Na.
Konyar, E. 2004. Doğu Anadolu Erken Demir Çağı Kültürü: Arkeolojik Kazı ve Yüzey Araştırmaları Bulgularının Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
Köroğlu, K. 2011. Urartu: Krallık ve Aşiretler. Urartu Doğu’da Değişim, (Haz. K. Köroğlu-E. Konyar), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, pp 12-53.
Kroll, S. 2011. İran’daki Urartu Şehirleri. Doğu’da Değişim, (Haz. K. Köroğlu-E. Konyar), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, pp. 150-172.
Kushnareva, K. K. 1997. The southern Caucasus in prehistory: stages of cultural and socioeconomic development from the eighth to the second millennium BC (Vol. 99). UPenn Museum of Archaeology.
Maziar, S. 2010. Excavations at Köhné Pāsgāh Tepesi, the Araxes Valley, Northwest Iran: First Preliminary Report. Ancient Near Eastern Studies, 47, pp. 165-193.
Medvedskaya, I. N., 1982. Iran: Iron Age I. BAR International Series, Oxford.
Muscarella, O.W. 1968. Excavations at Dinkha Tepe, 1966. Bulletin of the Metropolitan Museum of Art, 27 (3), pp.187-96.
Naseri Someeh, H., Firouzmandi, B., Saadati, M. 2015, Archaeological Investigation of Göyce Qala: An Urartuian Castle in Maragheh Plain, Northwestern Iran. Journal of Archaeological Studies, 7(1), 147-165. [In Persian].
Naseri Someeh, H. 2020. Analysis of Socio-Political Situation and Cultural actions of Qara Dagh (Arasbaran) district in the Late Bronze and Iron Age According to archaeological studies in Fortifications of the Varzeqan Area”. Ph.D. thesis. Tehran: Tarbiat Modarres University. [In Persian].
Naseri Someeh, H., Hejebri Nobari, A., Bakhtiari, S. 2020. Study and Estimation of Population Fluctuations of Bronze Age Settlements of Varzeqan Based on Ethno-archaeological Studies. Journal of Population Association of Iran, 15(29), pp: 331-360.
Naseri Someeh, H., Hejebri Nobari, A. & Niknami, K. 2021. Perspectives on the Structural Typology of The Late Bronze-Iron age Graves in Iranian Azerbaijan. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, 0 (29), 95-110.
Niknami, K. and Kazempour, M. 2011. A Priliminary Report on the First Season of Excavations at Zardkhaneh Ahar. Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Özfırat, A., 2001. Doğu Anadolu Yayla Kültürleri (M.Ö. II. Binyıl), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
Özfırat, A. 2017. Highland Fortresses-Cemeteries and Settlement Complexes of Mt Süphan-Muş Plains in the Lake Van Basin: From the Middle Bronze to the Middle Iron Age (Urartu), TÜBA-AR, 20, pp. 51-78.
Pourfaraj, A. 2007. The revision of Iron Age in Northwestern Iran with case study on Shahar yeri site in Ardabil province and it’s around fortresses. Ph.D. thesis. Tehran: Tarbiat Modarres University. [In Persian].
Pourfaraj, A. 2012. Explaining Iranian north-west Kurgan's culture based on Nir Boynu Yoghon Castle excavation, Journal of Archaeological Studies, 4 (1): 59-81. [In Persian].
Rezaloo, R. 2007a. The Emergence of complex society during the late bronze age in Southern region of Aras River: Case study Qala Khosrow. Ph.d thesis. Tehran: Tarbiat Modares University [In Persian].
Rezaloo, R. 2007b. A Priliminary Report on the First Season of Excavation at Gilavan Cemetery in Ardabil Province. Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Rezaloo, R. 2013. A Priliminary Report on the First Season of Excavations at Khoram Abad Cemetery in Ardabil Province. Upublished report prepared for ICHHTO. [In Persian].
Rezaloo, R., Ayramloo, Y. 2014. The Late Bronze Age and Iron Age I Cultures in Ardabil Plain: Qalla Khosrow and Peripheral Castles. pazhoheshha-ye Bastan shenasi Iran, 4 (6), 65-84.
Sabzi, M. Hejebri, N, A. Hemati, A, E. Bahrami, M. 2018. Parthian Sites and Settlement in North and North Western of Lorestan Province. pazhoheshha-ye Bastan shenasi Iran, 8 (18), 83-102. [In Persian].
Sagona, A. 1984. The Caucasian Region in the Early Bronze Age. BAR International Series 214. 3 Vols. B.A.R., Oxford, England.
Salvini, M. 1982. Die Felsinschrift Sarduris II in Seqendel (Libliuni). Archeologische Mitteilungen aus Iran, 15, pp. 97-100.
Sedqi, N., 2009. Social and political history of Arasbaran (Qaradagh) in the contemporary period. Tabriz: Akhtar Publications.
Smith A.T., R. Badalyan, and P. Avetisyan. 2009. The foundations of Research and Regional Survey in the Tsaghkahovit plain, Armenia, Archaeology and Geography of Ancient Transcaucasian Societies 1. Chicago: Oriental Institute of the University of Chicago.
Smith, A.T. 1999. Late Bronze/Early Iron Age Fortresses of the Ararat and Shirak Plains, Armenia: Typological Gonsiderations. Ancient Civilizations from Scythia to Siberia, 5 (3), pp. 73-97.
Young Jr, T.C. 1965. A comparative ceramic chronology for western Iran, 1500–500 BC. Iran, 3 (1), pp. 53-85.
Keywords
)