نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
استادیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز
چکیده
بر مبنای نظریۀ پویایی فرهنگی عصر آهن فلات ایران، پیدایش و گسترش سنت سفالگری خاکستری- سیاه رنگ در اواخر هزارۀ دوم ق. م نشانۀ مهاجرت مردمانی تازه وارد است که از فراسوی کوهستان قفقاز بزرگ آمده و با گذر از رود ارس در پیرامون دریاچۀ ارومیه و دیگر صفحات فلات ایران ساکن شده‌اند؛ بنابراین، در تأیید صحت و سقم نظریۀ پویایی فرهنگی در عصر آهن فلات ایران بسیار لازم می‌نماید که شواهد و قرائن باستان‌شناختی قرابت‌های فرهنگی و نیز پیوستگی سنتهای بازتاب یافته در فرهنگ مادی این مهاجران در فراسوی فلات ایران و به خصوص در قفقاز و آسیای میانه بررسی و تحلیل شود. موضوع نوشتار حاضر، بررسی توصیفی- تطبیقی گزیده‌ای از سفالینه‌های شاخص یافته از گورپشتۀ عصر آهن روستای حمیدان در ناحیۀ خداآفرین است؛ که مطالعۀ آنها در ارتباط با سنن سفالگری مناطق نخجوان و حوزۀ دریاچۀ ارومیه و جنوب قفقاز می‌کوشد تا بدین سئوال جواب دهد که آیا گورخفتگان عصر آهن ناحیۀ خداآفرین مردمانی بومی بوده‌اند؛ و یا مهاجرانی شمالی از فراسوی قفقاز؟
سنت سفالگری یافته از گورپشتۀ عصر آهن روستای حمیدان در ناحیۀ خداآفرین به رغم شماری از تشابهات با سنتهای سفالگری عصر آهن شمال غربی فلات ایران و پهنۀ فرهنگی نخجوان، دارای ویژگی‌های بومی و محلی بوده و نمی‌شود آن را در افق فرهنگی عصر آهن شمال غربی فلات ایران طبقه‌بندی کرد؛ بلکه باید با سنت سفالگری عصر آهن قره‌باغ در قفقاز جنوبی مقایسه شود؛ که بر مبنای همین قیاس، قدمت حدود 900 سال ق. م برای آثار فرهنگی عصر آهن ناحیۀ خداآفرین قابل پیشنهاد است. شواهد باستان‌شناختی تا به امروز نشان داده است که سنتهای عصر آهن پیرامون دریاچۀ ارومیه نه تنها درونزا بوده، بلکه به سوی شمال، از منطقۀ نخجوان فراتر نرفته است؛ کما این که سنت قره‌باغ نیز تا کنون از نواحی قفقاز بزرگ و قفقاز شمالی تا کنون گزارش نشده و به نظر می‌رسد که سنت قره‌باغ همانند سنتهای پیرامون دریاچۀ ارومیه منشأ و مبدأ درونزا داشته است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Pottery Tradition in Khoda'afarin Territory and the Iron Age Theory of Cultural Dynamism
نویسندگان [English]
- Bahram Ajorloo
- Vahid Askarpour
Assistant Professor, Tabriz Islamic Art University
چکیده [English]
The expansion of grey- black pottery tradition in the Iranian plateau, on the basis of Iron Age theory of cultural dynamism, was emerged by the end of the 2nd millennium BC. Such a pottery tradition is regarded as a cultural sign to point migrants who entered in the Iranian plateau from the northern outside of Caucasus the major. According to the theory, the migrants passed the river valley of Araxes towards the south; and finally settled around the Lake Urmia and other places through the Iranian plateau. Archaeologically, therefore, such a migration should be approved just on the base of material culture affiliations which are visible in both Iranian plateau and beyond, as the Central Asia and Caucasus.
Analytically, at this article, a selected group of typical ceramic wares, found from a burial mound at the Himidan village of Khoda'afarin territory, are described and compared with some samples of pottery traditions in the regions of Nakhichevan, Caucasus and Urmia. Whether they were native people or northern migrants, the results of such analyses answer to the question about the origin of the people whom were buried at the burial mound of Himidan, the Khoda'afarin territory. The pottery tradition found from the burial mound at Himidan, despite of some similarities with pottery assemblages in the NW Iranian plateau and Nakhichevan, presents local characters. Therefore, it does not fall within the Iron Age horizon of the NW Iranian plateau. But, these ceramic wares should be compared with the Qarabagh tradition of the Iron Age in the southern Caucasus. Finally, c. 900 BC is suggested for the burial mound at Himidan by the authors. Archaeologically, the Iron Age traditions around the Lake Urmia are indigenous. These traditions are not yet reported from Nakhichevan region towards the north. In addition, it is remarkable that Qarabagh tradition of the Iron Age were limited to the Southern Caucasus. Consequently, it seems that Qarabgh tradition have a local- native origin.
کلیدواژه‌ها [English]
- The Iron Age
- NW of Iranian plateau
- the river valley of Araxes
- Burial mound
- Qarabagh tradition
)