2024-03-29T04:16:49Z
https://jarcs.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=7699
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
مقایسه و بررسی ساختار ظروف سنگ مرمر منطقۀ جیرفت و شهر سوخته بر اساس مطالعات آزمایشگاهی XRD-XRF و پتروگرافی
محمد امین
امامی
پروین
سلیمانی
مریم
اکبری فرد
در این پژوهش سنگ مرمرهای به دست آمده از کاوشهای جیرفت و شهر سوخته برای شناسایی تفاوت ساختاری آنها به روشهای تجزیة دستگاهی و پتروگرافی آزمایش شدند. سنگ مرمرهای جیرفت زردرنگ و رگههای پراکنده و سنگ مرمرهای شهر سوخته رگههای از طیف زرد تا قهوهای دارند. این تفاوت ظاهری نشاندهندۀ تفاوت ساختاری آنهاست. از اهداف مقاله، بررسی ساختار سنگ مرمرهای این دو منطقه و مقایسة نتایج تجزیة دستگاهی است. فاز اصلی تشکیل دهنده، کلیست است، اما ساختارشان تفاوت دارد. در نمونههای جیرفت کلسیت، فلسیشکل، اما نمونههای شهر سوخته شعاعی و سوزنی است. شرایط محیطی در ساختار سنگها، نقش تعیینکننده دارد و یکی از تفاوتهای ساختار سنگ مرمرهای مناطق مختلف در نوع متامورفیسم و سرعت دگرگونی است. گردآوری اطلاعات بر اساس مطالعات آزمایشگاهی و پردازش دادهها به صورت تحلیلی و مقایسهای بود.
جیرفت
شهر سوخته
سنگ مرمر
ساختارشناسی
آنالیز دستگاهی
2015
12
22
1
12
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57741_e47470f3c90e056977242f264dcddf35.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
بررسی نقش متغیرهای طبیعی در مکانگزینی محوطههای باستانی دورۀ روستانشینی مطالعۀ موردی: دشت زیبری در زاگرس مرکزی
کریم
حاجی زاده
عباس
رزم پوش
هوشیار
صالحی
حسین
غلامی
پژوهش حاضر به قصد شناسایی پیوند منطقی بین موقعیت محوطههای دورۀ روستانشینی و عوامل محیطی در «دشت زیبری» تدوین شده است. برای انجام دادن این کار، ابتدا ویژگیهای محیطی مؤثر بر مکانگزینی محوطهها را شناسایی کرده و میزان و چگونگی تأثیر آنها بر موقعیت و پراکنش محوطهها را تبیین کردهایم. برای شناسایی الگوی پراکندگی استقرارها از رویکرد مدل همبستة تجربی بهره گرفته شد و با گردآوری دادههای محیطی و باستانشناختی، روابط معناداری و همبستگی بین این دو گونه متغیر با استفاده از تجزیه و تحلیلهای آماری و محاسبة ضریب همبستگی اسپیرمن ارزیابی شد. بر این اساس، مشخص شد عواملی شامل منابع آب، زمینهای مناسب کشاورزی و پوشش مرتعی به ترتیب بیشترین تأثیر را بر مکانگزینی استقرارگاهها داشتهاند. تحلیل حوزۀ جذب زیست- محیطی نیز نشاندهندۀ وابستگی شدید به زمینهای حاصلخیز کشاورزی در نقاط پرآب دشت در دورههای روستانشینی آغازین و قدیم و افزایش بهرهگیری از منابع جدید برای پرورش دام در شیوۀ معیشتی جدید در دورۀ روستانشینی میانی است.
متغیرهای محیطی
مکانگزینی
دوران روستانشینی
دشت زیبری
زاگرس مرکزی
2015
12
22
13
32
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57745_1b7cf0d29aeb086c0ca3b55585fda2a0.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
تجزیه و تحلیل دی ان ای باستانی (aDNA) استخوان بزهای اهلی دورۀ نوسنگی دشتهای کاشان و قزوین
جواد
حسین زاده ساداتی
حسن
فاضلی نشلی
مصطفی
منتظرظهوری
شهره
زارع
ژنتیکباستانشناسی یکی از علوم میانرشتهایست که در چند سال اخیر نقش کلیدی در روشن شدن بسیاری از مسائل باستانشناسی، بهویژه مسائل مرتبط با فرآیند اهلی شدن داشته است. از آنجایی که بز نقش کلیدی در اقتصاد معیشتی جوامع انسانی داشته که در زیستبومهای مختلف زندگی میکرده است، یکی از گونههای اهلی است که بیشتر از سایر گونهها، مطالعات ژنتیکباستانشناسی روی آن انجام شده است. از این رو وضعیت اهلی شدن و گسترش این حیوان در مناطق مختلف جهان روشنتر است. پژوهش حاضر با استفاده از روشها و رویکردهای دانش ژنتیکباستانشناسی و دی ان ای باستانی، ده نمونه از بزهای مورد بهرهبرداری جوامع نوسنگی دشتهای کاشان و قزوین را بررسی و رابطۀ نیایی آنها با یکدیگر و با جمعیتهای بزهای اهلی و وحشی امروزی را معین کرده است. تحلیلها نشان میدهد که این نمونههای باستانی رابطۀ فیلوژنتیکی نزدیکی با جمعیت وحشی A دارند که امروزه در جنوب شرق ترکیه زندگی میکنند؛ از این رو، شواهد ژنتیکی نشان میدهد که جوامع نوسنگی دشتهای کاشان و قزوین در حدود 7500 سال پیش، از بزهای اهلی بهرهبرداری میکردهاند که به احتمال بسیار یک یا دو هزار سال پیشتر در جنوب شرق ترکیه اهلی شده بودند.
دی ان ای باستانی
ژنتیکباستانشناسی
نوسنگی
مرکز فلات ایران
اهلی شدن
بز
2015
12
22
33
45
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57746_c13deb6856a30b410857ac8c797c12da.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
تأملی در برخی نقشمایههای نمادین حیوانی بر مُهرها و گِلمهرهای ساسانی (نمونههای مورد پژوهش: مُهرها و گِلمهرهای ساسانی موزۀ مقدم)
مصطفی
ده پهلوان
محمد
قنواتی هندیجانی
یک دسته از مواد فرهنگی دورۀ ساسانی که اطلاعات فراوانی در اختیار ما قرارمیدهند، مهرها و گلمهرها هستند. در موزۀ مقدم دانشگاه تهران تعدادی مهر و گلمهر مربوط به دورههای مختلف وجود دارد که به طور شایستهای معرفی نشدهاند. در این مقاله مهرهای دورۀ ساسانی این موزه با نقوش نمادین حیوانی معرفی میشود. پس از تهیۀ اثر مهرها و عکسبرداری، مهرها با مجموعههای مهم موزهای و خصوصی جهان و نیز مجموعة گلمهرهای به دست آمده از قصر ابونصر و مجموعۀ تخت سلیمان مقایسه شدند. برخی از مهرهای موزۀ مقدم در هیچ موزه یا مجموعۀ خصوصی دیده نشده و برای نخستینبار معرفی شدهاند که سه مهر از این گروه دارای کتیبه هستند. در ادامه، جایگاه نمادین هرکدام از نقوش حیوانی بررسی شده است. گفتنی است تفسیر برخی از نقوش این مهرها، نکات علمی جدیدی از حضور عناصر میترائیسم در دورۀ ساسانی پیشروی ما قرارداد.
مُهر
گِلمُهر
نقوش حیوانی
ساسانی
میترائیسم
موزۀ مقدم
2015
12
22
47
67
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57747_35fdadae483dad02ccfade9a74f55303.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
معمای سنگ میانی در کاخ مرکزی تخت جمشید
شاهرخ
رزمجو
یکی از کاربریهای پیشنهاد شده برای بناهای تخت جمشید، کاربری تقویمی و نجومی است. با اینکه شواهد زیادی از این کاربری در تخت جمشید وجود ندارد، اما در این نظریه به سنگ چهارگوشی در کف کاخ مرکزی تخت جمشید استناد میشود که روی آن نشانههایی ساده کندهکاری شده است. از این سنگ به عنوان یک شاخص نجومی یاد میشود و کندهکاریهای روی آن، نشانههایی برای تعیین زمان دقیق تابش آفتاب در روز یکم فروردین و اعتدال بهاری تعبیر شدهاند؛ در نتیجه، از کاخ مرکزی تخت جمشید به اشتباه به عنوان «رصدخانه» نام برده میشود. در حالی که بر اساس شواهد باستانشناسی و معماری، این سنگ هیچ ارتباطی با تابش آفتاب نداشته و نمیتوان بنای کاخ مرکزی را یک رصدخانه به شمار آورد. برای شناسایی کاربرد اصلی این سنگ و کندهکاریهای به ظاهر اسرارآمیز روی آن نیز میباید از دیگر شواهد معماری بهره گرفت.
تختجمشید
هخامنشی
کاخ مرکزی
رصدخانه
2015
12
22
69
83
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57748_b2c3827c4f1696a9a4c788ca28e870ea.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
آنالیز ایزوتوپهای پایدار استرانسیوم و عناصر کمیاب Sr و Ba اسکلتهای گورستان عصر آهن مسجد کبود تبریز
هادی
زندکریمی
مسعود
باقرزاده کثیری
بهرام
آجورلو
بهروز
عمرانی
در این پژوهش نمونههای دندان و استخوان ده اسکلت از اسکلتهای محوطۀ باستانی مسجد کبود تبریز به منظور تعیین بومی یا غیربومی بودن آنها با دو روش آنالیز ایزوتوپهای پایدار استرانسیوم 87Sr/86Sr و آنالیز عناصر کمیاب Sr/Ca و Ba/Ca بررسی و مطالعه شدند. نتایج آنالیز ایزوتوپهای پایدار نشان میدهد که غیر از اسکلت شمارۀ 8/81 مابقی نمونهها بومی هستند. مقایسۀ لگاریتم Sr/Caنمونههای استخوان با این نسبت در نمونههای دندان نشان داد که مقدار پی (P-Value) 509/0 و بزرگتر از سطح معناداری 05/0 است (05/0 P >)؛ در نتیجه میتوان گفت که اختلاف معناداری بین نسبت Sr/Caنمونههای دندان و استخوان وجود ندارد. مقایسۀ لگاریتم Ba/Ca نمونههای استخوان و دندان از طریق آزمون تی نیز عدد پی 821/0 را نشان داد که این مقدار نیز بزرگتر از سطح معناداری است (05/0 P >)؛ در نتیجه، در این مورد نیز، تفاوت معناداری بین نسبت Ba/Caنمونههای دندان و استخوان وجود ندارد؛ بنابراین، نتایج آنالیز عناصر کمیاب حاکی از بومی بودن نمونههاست.
ایزوتوپهای پایدار
ایزوتوپ استرانسیوم
عناصر کمیاب
محوطۀ مسجد کبود تبریز
اسکلت انسان
2015
12
22
85
102
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57749_6b7c37511421152af080a7ac82985f80.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
باستانشناسی فضایی؛ رویکردی علمی در مطالعه و تحلیل آثار معماری، فضاهای شهری و بافتهای کهن
حسن
کریمیان
عباسعلی
احمدی
دو دهۀ گذشته با ظهور رهیافتهای جدید متعددی در علم باستانشناسی توأم بود. باستانشناسی جدید که در ارتباط عمیق بینرشتهای ماهیت مییابد، با بهرهگیری از شاخههای علوم مختلف گرایشهایی را به وجود آورد که از جملة آنها به «باستانشناسی فضاها» میتوان اشاره کرد. این رویکرد علمی، بازیافت اطلاعات تمدنهای کهن از طریق مطالعۀ ساختارهای معماری و فضاهای استقراری و شبکههای مؤثر درونسایتی و برونسایتی پیرامون آنهاست. از آنجایی که این علم با بهرهگیری از علوم متعدد در سطوح مختلف فضاهای معماری و بافتهای کهن ادوار مختلف را مطالعه میکند، میتواند به طور گسترده مورد استفادة متخصصان پیش از تاریخ تا قرون معاصر قرارگیرد. در نوشتار حاضر تلاش شده است تا ضمن تشریح پیشینه و مبانی نظری این رویکرد و تبیین سطوح و روشهای آن، به این پرسش پاسخ گفته شود که از باستانشناسی فضاها چگونه میتوان در مطالعه و تحلیل فضاهای معماری، استقرارگاهها و بافت کهن شهرها استفاده کرد.
علوم باستانشناسی
باستانشناسی فضاها
شهرهای باستانی
مدل همبستگی فضاها
مدل مکان مرکزی
2015
12
22
103
116
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57750_12f0e54fe427ccf7d7c8c22c9dab9186.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
بررسی تدفینهای مجموعه معماری دستکند زیرزمینی سامنِ ملایر
یعقوب
محمدی فر
اسماعیل
همتی ازندریانی
علی
خاکسار
فرزاد
فروزانفر
معماری دستکند گونۀ خاصی از معماری است که در ایجاد فضاهای آن به مصالح ساختمانی هیچ نیازی نیست و انسان با نهایت سختکوشی و همت خود در جدال با طبیعت آن را ایجاد میکند. این شاهکار معماری به گونههای متفاوتی در نقاط مختلف ایرانزمین قابل مشاهده است. یکی از مجموعههای منحصربهفرد این نوع معماری، مجموعۀ معماری دستکند زیرزمینی سامن است که در فاصلۀ 15 کیلومتری شهر ملایر و 100 کیلومتری جنوب شهر همدان واقع است. این مجموعه در سال 1384 به طور اتفاقی بر اثر اقدامات عمرانی کشف شد که شامل بیش از پنجاه فضای معماری دستکند زیرزمینی است که با پوششهای قوسیشکل دارای اتاقها، سالنها و راهروهای مرتبط با یکدیگر است. چهار فصل برنامۀ پژوهشی (شامل شناسایی، پاکسازی، مستندنگاری و کاوش باستانشناختی) در این محوطه به سرپرستی علی خاکسار انجام شده و نتایج قابل توجهی، از جمله شناسایی شصت مورد بقایای اسکلت انسانی به دست آمده است. یافتههای انسانی این مجموعه به دو صورت تدفینهای برجا در کف فضاها و تودههای استخوانی در مجاورت دیوارههای فضاها قابل مشاهده است. بررسی نوع و شیوۀ تدفینها و مقایسۀ آن با محوطههای مشابه، نشاندهندۀ آن است که بقایای اسکلت انسانی این مجموعه مربوط به دورۀ اشکانی است.
معماری دستکند
تدفین اشکانی
همدان
ملایر
شهر سامن
2015
12
22
117
129
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57751_d99a324609cca2d43be994a9ceea677b.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
منشأ نقش مار در مواد فرهنگی هزارۀ سوم پیش از میلاد جنوب شرق ایران؛ نشانهای از ارتباط با عیلام و میانرودان
حسین
مرادی
مقولۀ ارتباطات حوزۀ جنوب شرق ایران با دشت شوش و میانرودان در هزارۀ سوم پیش از میلاد که دورۀ شکوفایی محوطههای جنوب شرق ایران است، یکی از بحثبرانگیزترین جنبههای باستانشناسی این منطقه بهشمار میآید. به نظر میرسد با تغییراتی که در ساختار محوطههای میانرودان، دشت شوش و جنوب شرق ایران از نیمۀ دوم هزارۀ چهارم به این سو رخ داد و در هزارۀ سوم موجب شد بازرگانی در مناطق دوردستِ سراسر آسیای غربی شکل گیرد، این محوطهها بیشازپیش به یکدیگر مرتبط شدند. نوشتار پیشرو میکوشد تا با مطالعۀ نقش مار بر روی مواد باستانشناختی، به عنوان یکی از نقوش رایج در سراسر فلات ایران، بهویژه با تمرکز بر حوزۀ جنوب شرق ایران، به یکی از وجوه این ارتباط گسترده بپردازد. در واقع، تلاش نوشتار حاضر این است که انتقال باورها و مضامین، افزون بر انتقال مواد فرهنگی، در این زنجیرۀ گستردۀ تبادل کالا مطالعه شود. آنچه مشخص است این است که در طی هزارۀ سوم پیش از میلاد به همراه کالاهای مبادلاتی، باورها و مضامین اساطیری، همانند نقشمایۀ مار نیز جابهجا میشده است.
نقش مار
میانرودان
شوش
جنوب شرق ایران
بازرگانی
سنگ صابون
مهر استوانهای
2015
12
22
131
145
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57752_f47b6307354a4276c439e9d85cbd14a5.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
زمینباستانشناسی سکونتگاههای پیش از تاریخ با استفاده از روش میکرومورفولوژی (مطالعۀ موردی: تپۀ میمنتآباد)
مهران
مقصودی
سید محمد
زمانزاده
اصغر
نویدفر
روحالله
یوسفی زشک
حجتالله
احمدپور
تپههای باستانی، صحنۀ فعالیت انسانها در گذشتههای دور و نزدیکاند. این مکانها ممکن است از بازماندههای اردوگاهی موقتی و یا ویرانههای یک دهکده یا شهر باشند. این تحقیق به زمینباستانشناسی تپۀ باستانی میمنتآباد با استفاده از روش میکرومورفولوژی اشاره دارد. این تپه در منطقۀ رباطکریم و در جنوب شرق روستایی به نام میمنتآباد قرارگرفته است. نتایج تحقیق نشان میدهد که قبل از استقرار ساکنان، شرایط گرم و مرطوبتری بر منطقه حاکمیت داشته است. با توجه به ساختمان میکروسکوپی مکعبی که شاخص نمونههای طبیعی منطقه است، در دورهای از مقطع E تا مقطع D استقراری وجود نداشته است. مقطع C آخرین مقطع فرهنگی است و بعد از این مقطع، نشانی از آثار فرهنگی دیده نمیشود. در واقع چیزی که باعث شده این تمدن از بین برود، سیلاب حاصل از رودخانۀ شادچای است.
تپۀ باستانی
میکرومورفولوژی
رودخانۀ شادچای
میمنتآباد
2015
12
22
149
164
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57753_a757556c117ce67816f6feea5bc5c8bd.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
قربانگاههای انسانی توفت در بیتالمقدس؛ بر اساس روایات عهد عتیق و منابع دورۀ اسلامی
جواد
نیستانی
توفت (در بیتالمقدس کهن) که در زمان کنعانیان مکانی مقدس به شمار میرفته است، جایگاه قربانیهای انسانی برای نکوداشت بعل بوده است. پیشینۀ قربانی و آیینهای آن نزد قوم یهود به زمانی برمیگردد که اسباط اسرائیل سرزمین کنعان را در وادی اردن به رهبری یوشع (فو:1426 ق. م) تصرف کردند. در این قربانگاهها نخستینزادۀ انسانی و کودکان نرینه به آتش سپرده میشد. ارمیای نبی نیز در سدۀ 6 ق.م در مخالفت با این آیین، منطقۀ توفت را «وادی قتل» نام نهاد. در منابع دورۀ اسلامی از این محل به عنوان جایگاه محشر نام برده شده است. نگارنده در مقالۀ حاضر کوشیده است چگونگی راهیابی و رواج بعلپرستی نزد اسرائیلیان و قربانی نخستینزادهها، بهویژه کودکان را که به سبب نفوذ فرهنگ کنعانیان به وجود آمده بود، در دورهای از تاریخ یهود بررسی و تحلیل کند .
توفت
بیتالمقدس
بعل
یهود
قربانگاههای انسانی
2015
12
22
165
174
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57754_d556a8e045bce173be5e19f16b3fafe6.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1394
7
2
مطالعات گاهنگاشتی سفالهای مسسنگی تپۀ خُلِهکو تاکستان
حمید رضا
ولی پور
ساره
نعمت الهی نیا
محوطۀ خلهکو در حاشیۀ غربی دشت قزوین و در جنوب شهرستان تاکستان قراردارد. این محوطه را در بهار 1390 رضایی کلج گمانهزنی و حریم آن را تعیین کرده است. گاهنگاری نسبی کاوشگر بر مبنای یافتههای سفالی، نشانگر وجود آثاری از دورههای اسلامی و پیش از تاریخ در این محوطه است. در بررسیهای اولیه تخمین زده شد که سفالهای پیش از تاریخی خلهکو به دورۀ مسسنگی تعلق دارند. در این نوشته گونهشناختی سفالهای مسسنگی این محوطه مطالعه شده است؛ به همین منظور، ابتدا یافتههای سفالی مسسنگی خلهکو بر اساس ویژگیهایشان طبقهبندی و گونهشناسی شدند. چهار گونۀ سفالی منقوش زاغه، استاندارد زاغه، سادۀ زاغه و چشمهعلی شناسایی شد. پس از آن برای دست یافتن به گاهنگاری نسبی محوطه، گونههای سفالی با محوطههای شمال مرکزی (فلات مرکزی) مقایسه شدند. گاهنگاری مقایسهای انجام شده نشان میدهد آثار پیش از تاریخی خلهکو مربوط به دورۀ مسسنگی انتقالی قدیم است که در محدودۀ زمانی 5200 تا 4600 پ.م جای میگیرد.
تپۀ خلهکو
گونهشناسی
گاهنگاری نسبی
مسسنگی انتقالی
دشت قزوین
2015
12
22
175
195
https://jarcs.ut.ac.ir/article_57755_98ec41cab1043c828def6d4712d481e3.pdf