2024-03-29T10:02:17Z
https://jarcs.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=6839
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1392
5
2
بیت هیلانی
فرشید
ایروانی قدیم
مرتضی
حصاری
ایمان
افضلی
در این پژوهش، نوع معماری بیت هیلانی در استقرارگاههای شرق باستان، مستندسازی گشته است؛ موضوعی که دربارة شیوة خاصی از اجرای یک بناست و از هزارة دوم پیش از میلاد شناخته شده است. شناخت بیت هیلانی، شاخصههای این نوع بنا، ریشهیابی استفاده و چگونگی گسترش آن در نواحی دوردست، مهمترین پرسشهای این پژوهش میباشد. مهمترین هدف این پژوهش ارائة ویژگیهای این نوع معماری و تزئینات وابسته به آن در شرق باستان است. در این مقاله سعی شده است با معرفی معماری بیت هیلانی، به بازسازی فضای معماری دینی و بررسی تأثیر سیاست و اقتصاد در آن و همچنین نقش فرهنگ آناتولی در گسترش این فرهنگ و تأثیر آن بر سایر فرهنگهای همجوار و معرفی آن به عنوان یکی از شاخصههای مهم فرهنگی این زمان، پرداخته شود. در یک نگاه کلی، این مقاله قصد دارد با بررسی یکی از شاخصههای فرهنگی در دوران باستان به بازسازی و معرفی آن بپردازد و تأثیر و تأثر آن را در دیگر فرهنگها بررسی نماید.
بیت هیلانی
لاماسو
سیرن
هیلامار
آناتولی
2014
02
20
1
20
https://jarcs.ut.ac.ir/article_50373_838fdd046fe9cb382aacf8f613fcc746.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1392
5
2
تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطههای نوسنگی و مسوسنگ شهرستان اردل، چهارمحال و بختیاری
محسن
بهرامینیا
علیرضا
خسروزاده
محمداسماعیل
اسمعیلی جلودار
نیمة غربی استان چهارمحال و بختیاری (شهرستان اردل)، به سبب دارا بودن کوههای مرتفع، درههای عمیق و دشتهای میانکوهیِ کوچک و قرارگیری در مسیر کوچ عشایر، از گذشتههای دور تاکنون مورد توجه انسان بوده است. نظر به اهمیت ارتباطی این بخش از استان و نقشی که جوامع کوچرو در تبادل فرهنگی بین مناطق کوهستانی چهارمحال و بختیاری و مناطق پست دشت خوزستان و مناطق جلگهای فارس در طول تاریخ ایفا میکردهاند، و با توجه به نوع معیشتی که هماکنون نیز در منطقه حاکم است، شناخت ویژگیهای دوران روستانشینی نوسنگی و مسوسنگ، شناخت الگوی استقرار، تأثیر محیط بر چگونگی شکلگیری و پراکندگی محوطههای آن و شناخت نوع استقرار کوچنشینی یا یکجانشینی آن ضروری است. این مقاله بر آن است تا عوامل زیست ـ محیطی و نقش آن در شکلدهی فضای زیستگاههای انسانی در دورههای نوسنگی و مسوسنگ در شهرستان اردل را بررسی نماید. برای بررسی تأثیر عوامل محیطی بر استقراهای نوسنگی و مسوسنگ، آنها با توجه به عواملی چون ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب، جهت شیب، فاصله از رودخانه، فاصله از مسیرهای ارتباطی، ساختار زمین و گسلهای موجود در منطقه با استفاده از روشهای آماری (درصدگیری) ارزیابی شدند. برای یافتن ارتباط هر محوطه با هر عارضه طبیعی، آنها بر اساس نقشة پایة آن عارضه، به چندین طبقه تقسیم شده و میزان همبستگی محوطهها با هر طبقه بهدست آمد. در مجموع دو نوع الگوی استقرار شناسایی شده است؛ یکجانشین و کوچنشین. نوع غالب استقرارهای این منطقه را محوطههای کوچنشینی تشکیل میدهند.
عوامل طبیعی
نوسنگی و مسوسنگ
شهرستان اردل
توزیع فضایی
GIS
2014
02
20
21
37
https://jarcs.ut.ac.ir/article_50390_199b5a3be65ece46f00c7e5185868d48.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1392
5
2
تغییر خط سیر تولید ریزتیغهها از فراپارینهسنگی به نوسنگی در دشت ایذه، شمال شرق خوزستان
مژگان
جایز
سازماندهی تولید دستابزارهای سنگی یکی از مهمترین جنبههای مطالعاتی مصنوعات سنگی است. فرایند کاهشی تولید مصنوعات مشخص میسازد که چگونه مواد اولیه از خلال مراحل کاهشی آمادهسازی و منتقل شدهاند. این مراحل را میتوان بر اساس بقایایی که از هریک از آنها باقی مانده است، ردیابی نمود. چنین مطالعاتی در توضیح تفاوتهای میان مجموعه مصنوعات سنگی متعلق به یک دوران در یک منطقه و تنوع آنها در دورههای گوناگون اهمیت دارند. مدلهای توالی ویژگیهای خاصی دارند که آنها را از سایر ساختارهای باستانشناختی متمایز میکند. در این مقاله توالی کاهشی در مجموعه مصنوعات سنگی دوران فراپارینهسنگی و نوسنگی در دشت ایذه، در شمال غرب استان خوزستان مورد مطالعه قرار گرفته است. عوامل تعیینکننده در سازماندهی تولید مجموعه مصنوعات سنگی شامل دردسترس بودن ماده خام، الگوهای استقراری و خط سیر تولید در محوطههای این ناحیه مطالعه شده است. تنها محوطة دوران نوسنگی منطقه، تپة امامزاده محمود، نشان میدهد که تغییر عمدهای در خط سیر تولید ریزتیغهها از دوران فراپارینهسنگی به نوسنگی رخ داده است و حداقل مکان ایستگاههای کاهشی که در دوران فراپارینهسنگی کاملاً مجزا نشده بود، به صورت کارگاه تولیدی ریزتیغهها در نوسنگی نسبتاً تفکیک شده است.
دشت ایذه
خط سیر تولید مصنوعات
فراپارینه سنگی
نوسنگی
مصنوعات سنگی
2014
02
20
39
57
https://jarcs.ut.ac.ir/article_50392_6f7bfd2462b187dae72a6ffd619dbc02.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1392
5
2
سلسله مراتب و ارتباط فضایی محوطههای اشکانی دشت سیستان
زهره
جوزی
رضا
مهرآفرین
سیستان یکی از مناطق بسیار مهم دورة اشکانی در باستانشناسی ایران بهشمار میرود. این منطقه در تاریخ سیاسی و فرهنگی دورة مذکور به لحاظ حاکمیت یونانیهای باختر، ورود سکاها، حضور خاندان پرقدرت سورنپهلو و محل وقوع داستانهای حماسی و پهلوانی ایران از شهرت خاصی برخوردار است. شرایط زیستمحیطی مطلوب سیستان در دورة اشکانی سبب گردید که در این منطقه شهرها و استقرارهای فراوانی بهوجود آید. چنانکه از مجموع 1662 محوطة شناسایی شده در منطقه، 392 مکان به دورة اشکانی تعلق دارند که در نیمة شمالی و نیز جنوبی آن که هماکنون بیابان است، پراکنده شدهاند. در هر یک از دو ناحیة مزبور محوطههای وسیعی شناسایی شدند که بر اساس رتبهبندی میتوان آنها را به عنوان مکانهای مرکزی سیستان در دورة اشکانی بهحساب آورد. آثار و شواهد باستانشناسی نشان میدهد که سیستان در دورة اشکانی سرزمینی بسیار آباد، پرجمعیت و دارای منابع آبی فراوانی بوده است که بر این اساس، در بخشهای شمالی و جنوبی آن شهرها و روستاهای بیشماری ساخته شده است. این رخداد بنا به شرایط زیست ـ محیطی مناسب (آب فراوان، خاک خوب، هوای معتدل، مرتع، صید و شکار و تجارت) که در این ایام در سیستان جریان داشت، میسر گردید.
سیستان
دورة اشکانی
بررسی باستانشناختی
الگوی استقرار
2014
02
20
59
77
https://jarcs.ut.ac.ir/article_50394_3b0221b10eb544d641c60883cf5e6296.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1392
5
2
سیستان در دوران اسلامی با اتکاء بر شواهد باستانشناسی
حمید
حسنعلیپور
حسن
کریمیان
سیدرسول
موسوی حاجی
بهرغم وسعت چشمگیرسیستان و شرایط تمدنساز دلتای هیرمند، اطلاعات اندکی از تمدنهای کهن این سرزمیندر دست است. اگرچه محوطههای غنی و کمنظیر شهر سوخته، دهانهغلامان و کوه خواجههریک اطلاعات ارزشمندی از پیشازتاریخ و دوران تاریخی ایران را در اختیار میگذارند،تاکنون محوطهای که بتوان از آن در مطالعات باستانشناسانه دوران اسلامی سیستانبهره گرفت، شناسایی و معرفی نشده است. به این دلیل، در پژوهش حاضر سعی شده است تا ضمنمطالعة توزیع فضایی و گاهنگاری محوطههای اسلامی دشت سیستان، شهرهای شاخص دوراناسلامی این دشت معرفی و اطلاعات ارزشمندی از توزیع مکانی محوطههای اسلامی این ناحیه حاصل شود ونیز ارتباطات فضایی و کنش و برهمکنش درون و برونمنطقهای آنها تحلیل گردد. بدینمنظور، تمامی اطلاعات مربوط به شهرهای دوران اسلامی سیستان از لابهلای اسناد،منابع و متون تاریخی استخراج و با بهکارگیری آنها در تفسیر دادهها و اطلاعاتباستانشناختی (رهیافت تاریخی)، نسبت به بازشناسی و تعیین محل آنها اقدام گردیدهاست. همچنین با بهرهگیری از تحلیل GIS محوطههای اسلامی، به بررسی تأثیر منابع زیست ـ محیطی در چیدمان اینمحوطهها پرداخته شده است. نتایج مطالعات حاضر روشن ساخت که در دوران اسلامی بهترتیب شهرهای: «زرنگ» (زرنج)، «شهر سیستان»، «شهر نوسیستان»، «جلالآباد»،«کندرک»، «سهکوهه» و «شهر ناصری» به مرکزیت سیستان انتخاب شدهاند
باستانشناسی جنوب شرق ایران
شهرهای اسلامی سیستان
استقرارهای اسلامی
هیرمند و هامون
2014
02
20
79
98
https://jarcs.ut.ac.ir/article_50396_bf7a4b5439976ed9431ab80d237cb0de.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1392
5
2
روند ضرب سکه در حکومت یونانی باختر از ابتدا تا سقوط
نعمتاله
علیمحمدی
محرم
باستانی
سکه و روند ضرب آن، به عنوان یکی از شاخصهای تمدن به حساب میآید که در ادوار تاریخی دچار تغییر و تحول میشوند. شدت ضعف و قوت حکومتها در روند آنها تأثیری بهسزای داشته است؛ بهطوریکه در یک زمان در نهایت زیبایی و کیفیت ظاهر میشوند و در زمان دیگر رو به افول میروند. بررسی تغییر و تحول روند ضرب سکة هریک از دورههای تاریخی، مسائل متعدد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی نظامی را دربر میگیرد، ازاینرو سعی شده است ضمن بررسی روند ضرب سکه در حکومت یونانی و باختر، ابعاد مختلف تغییر و تحول آن بر اساس نظریة ظهور و سقوط تمدن با رویکرد و الگوی نظری ابن خلدون و توینبی بررسی شود تا برخی از پیچیدگیها و ابهامات تاریخی موجود در این دوره برطرف گردد.
سکه
حکومت یونانی باختر
سلوکیان
ایران
خط خروشتی
2014
02
20
99
112
https://jarcs.ut.ac.ir/article_50397_0e963f8f5ab9a809429b712f7e2efeee.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1392
5
2
بررسی زیستگاههای دورة اسلامی در ارتفاعات زاگرس جنوبی مطالعة موردی: محوطة کمبوس بناری کهگیلویه
ابراهیم
قزلباش
احمد
پرویز
منطقة کوهستانی کهگیلویه و بویراحمد به دلیل موقعیت قرارگیریاش در حدفاصل خوزستان، فارس و اصفهان اهمیت فراوانی در باستانشناسی بهخصوص باستانشناسی کوچنشینی دارد. به دلیل آبوهوای مناسب و چراگاهای حاصلخیز این منطقه، از دیرباز اجتماعات کوچرو در آن ساکن شدهاند. در بررسیهای باستانشناختی انجام گرفته در این منطقه در سالهای اخیر، محوطههای استقراری متعددی که به صورت موقت (فصلی) مورد استفاده این جوامع کوچرو قرار گرفته است، شناسایی شدهاند که یکی از مهمترین آنها، محوطة کمبوس بناری در بخش چرام استان کهگیلویه و بویراحمد است که در راستای تعیین عرصه و حریم این محوطه در سال 1388 به طور دقیق مورد بررسی نگارندگان قرار گرفته است. در مقالة حاضر به نتایج بررسی این محوطه از دیدگاه باستانشناسی و قومباستانشناسی پرداخته شده است. نکته جالب توجه در محوطة کمبوس بناری و در محوطههای همدوره با آن، استفاده از سفال معروف به سفال منقوش دورة اسلامی است.
کهگیلویه و بویراحمد
محوطة کمبوس بناری
جوامع کوچرو
سفال منقوش دورة اسلامی
2014
02
20
113
128
https://jarcs.ut.ac.ir/article_50398_e2c6fd467ecb9be74ffcbc27c78810ae.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1392
5
2
فنشناسی مشک چرمی منسوب به دورة سلجوقی و مکشوفه از قلعه کوه قاین بر اساس مطالعات آزمایشگاهی
علیرضا
کوچکزایی
حسین
احمدی
محسن
محمدی آچاچلویی
یکی از مسائل مهم در زمینة بررسی و حفاظت آثار چرمی، مطالعة ساختاری در جهت شناسایی فرآیند تولید و مواد مورد استفاده در ساخت اثر است. در این راستا، یک مشک چرمی تاریخی منسوب به دورة سلجوقی و مکشوفه از قلعه کوه قاین مورد مطالعه قرار گرفت. بهمنظور شناسایی نوع پوست، آرایش فولیکلهای مو و مقطع عرضی چرم با استفاده از SEM، بررسی شد. از آزمونهای شیمی تر برای ارزیابی حضور تاننهای گیاهی، سولفات و کاتیون آلومینیوم و آهن استفاده شد. همچنین ترکیبات معدنی چرم با آنالیز SEM-EDS بررسی شد. علاوه بر این، از ATR-FTIR برای بررسی ویژگیهای لایة گرین، کوریوم و تاننهای استخراجی چرم و نیز چربی آزاد موجود در ساختار و مواد متداول در روغندهی بهره گرفته شد. نتایج، گویای استفاده از پوست بز موزدایی شده با آهک، برای ساخت چرم است؛ که با استفاده از تاننهای گیاهی، بهخصوص گروه متراکمشونده، دباغی شده است. مقایسة نوارهای جذبی طیف ATR-FTIR چربیاستخراجی با چربیها و روغنهای مورد استفاده در روغندهی چرم، گویای احتمال استفاده از چربی حیوانی و به خصوص پیه گوسفند در جریان استحصال چرم است.
قلعهکوه قاین
چرمسازی
سلجوقی
مشک چرمی
دباغی
ATR-FTIR
SEM-EDS
2014
02
20
129
143
https://jarcs.ut.ac.ir/article_50400_0dc92fb0519d575aca9b6cdbe654ae39.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1392
5
2
تأثیر شبکة زهکشی بر مکانگزینی استقرارگاههای پیشازتاریخ
مهران
مقصودی
سید محمد
زمانزاده
حسن
فاضلی نشلی
روحالله
یوسفی زُشک
سمیرا
چزغه
حجتالله
احمدپور
منابع آبی در طول تاریخ بشر همواره از عوامل مهم در جذب استقرارگاههای بشری بودهاند، ازاینرو در پژوهش حاضر سعی شده است تا به بررسی نقش رودخانة شادچای در مکانگزینی دو استقرارگاه پیشازتاریخ بهنام تپههای میمونآباد پرداخته شود. بنابراین ضمن مطالعات میدانی، بهمنظور بررسی ویژگیهای رسوبی، از ترانشه محوطة باستانی و همچنین شواهد باقیمانده از آبراهههای دیرینه، نمونهبرداری صورت گرفت تا نتایج حاصله با یکدیگر مقایسه شوند. برای ترسیم نقشهها از نرمافزارهای GIS و Freehand بهره گرفته شد. نتایج حاصل از بررسیهای زمینباستانشناسی نشان میدهد که این دو محوطه برروی دشت آبرفتی و در قسمت انتهایی مخروطافکنة کرج واقع شدهاند. با توجه به نمونهگیریهای انجام شده و تمامی شواهد این احتمال میرود که در گذشته، شعبهای از رودخانه، مسیری بهغیر از مسیر فعلی داشته است و با تغییر مسیر خود استقرارگاه نیز به تبع آن تغییر مکان داده و به مکانی نزدیکتر به رودخانه انتقال یافته است.
زمینباستانشناسی
میمونآباد
GIS
رودخانة شادچای
2014
02
20
145
161
https://jarcs.ut.ac.ir/article_50403_cd77a7fbaa7f2c6f0a0f115657226a9d.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1392
5
2
تجزیة عنصری خاک باستانی دورة مس ـ سنگی تپه زاغه برای شناسایی مکانهای فعالیتهای ویژه
کمال الدین
نیکنامی
ایرج
رضایی
بررسیهای انجام شده دربارة خاک محوطههای باستانی نشان میدهد که استقرار و سکونت انسان در یک ناحیة خاص، به سبب تولید دورریزها، فضولات، زبالههای خانگی و صنعتی و موارد متعدد دیگر، باعث افزایش برخی عناصر خاک نظیر فسفر، منیزیم، کلسیم و پتاسیم میشود. تحقیق حاضر، به بررسی و شناسایی مکان برخی فعالیتهای ویژه در دورة مس ـ سنگی تپه زاغه میپردازد. در این تحقیق، نمونههای خاک به صورت طبقهبندیشده از لایههای مختلف استقراری تپه زاغه برداشت شده است. برای تجزیة عنصری نمونهها از دستگاه «XRF» و برای طبقهبندی عناصر از روشهای چندمتغیری آماری استفاده شد. از طریق مقایسة غلظت عناصر نمونههای بهدستآمده از نقاط مختلف این تپه با نمونههای کنترل یا شاهد که از نقاطی خارج از همین تپه برداشت شد، مکان برخی از فعالیتهای ویژه مانند پخت سفال، فرآوری مواد غذایی و دیگر فعالیتهای صنعتی و خانگی در زاغه شناسایی و یا تأیید شد. تحقیقات پیشین صورتگرفته در دورة مس ـ سنگی تپه زاغه نشان داده است که مردمان جامعة زاغه در این زمان مراحلی از پیشرفت و توسعة اقتصادی و اجتماعی را تجربه کردهاند. بهطوریکه این بعد از توسعه را در تخصصیتر شدن حرفههای تولیدی این جامعه بهخوبی میتوان دریافت. درک فرایند شروع فعالیتهای متنوع تولیدی تخصصی در جوامع مسـسنگی، پذیرش نظریات مربوط به تغییرات اجتماعی و اقتصادی شگرف از دورة نوسنگی به مس ـ سنگی را به دنبال دارد.
جوامع نوسنگی
جوامع مسـسنگی
زمینباستانشناسی
تپه زاغه
آنالیز شیمیایی عناصر خاک
روشهای چندمتغیری آماری
2014
02
20
163
182
https://jarcs.ut.ac.ir/article_50404_7178516172cf4cac2715ca99ab778fb5.pdf