2024-03-29T11:57:59Z
https://jarcs.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=2951
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1390
3
2
بازسازی رژیم غذایی محوطة باستانی گوهر تپة مازندران
بر اساس آنالیز ایزوتوپی نمونههای دندانی به دست آمده از آن محوطه
فهیمه
شیخ شعاعی
سید مهدی
موسوی کوهپر
حامد
وحدتی نسب
پژوهش حاضر بر تعیین رژیم غذایی، با استفاده از آنالیز ایزوتوپهای پایدار کربن و نیتروژن تکیه دارد که از کلاژن دندان دوازده اسکلت انسانی از قبرستان عصر آهن محوطة باستانی گوهر تپه در شرق استان مازندران واقع در ساحل جنوبی دریای خزر استخراج شده است. شواهد جغرافیایی و زمینشناسی نشان میدهد که محوطة گوهر تپه در دشتی رسوبی واقع شده است. از طرف دیگر کشف دادههای جانور باستانشناختی نظیر گونههای گوسفندی و شواهد گیاه باستانشناختی نظیر جو اهلی و نشانههای مربوط به فعالیتهای کشاورزی در این محوطه با استفاده از تیغهها، که 70% کل ابزار سنگی را تشکیل میدهند، بیانگر آن است که دامداری و کشاورزی جزء فعالیتهای اصلی ساکنان این محوطه بوده است. نتایج حاصل از آنالیز ایزوتوپ کربن13 و نیتروژن15 نیز استفاده از پستانداران خشکی در رژیم غذایی ساکنین این محوطه را تأیید میکند. تمرکز سطوح ایزوتوپ کربن13 در نمونههای مورد آزمایش که در حدود 2/20- در هزار تا 9/19- در هزار است، حکایت از آن دارد که هیچ نشانی از استفادة گیاهان C4 در رژیم غذایی مردم ساکن در این محوطه وجود ندارد، و مانند امروز گیاهان C3، به عنوان پوشش گیاهی غالب منطقه مورد استفاده قرار میگرفته است. نتایج سطوح ایزوتوپ نیتروژن15 در حدود 79/8 در هزار تا 3/11 در هزار است که وجود علفخواران خشکی (گونههای گوسفندسانان) و گیاهان C3 (گندم و جو) را در رژیم غذایی نشان میدهد. بنابراین، نتایج آنالیزهای ایزوتوپی برای محوطة گوهرتپه، رژیم غذایایی بر پایة اکوسیستمهای گیاهان C3 زمینی را نشان میدهد. مقایسة نتایج آنالیز نمونههای محوطة گوهرتپه با نتایج آنالیز سه محوطة دیگر (خارج از ایران) نیز گویای همین امر است.
دیرین تغذیهشناسی
دندان
رژیم غذایی
عصر آهن
گوهر تپه
مازندران
2012
02
20
1
14
https://jarcs.ut.ac.ir/article_28861_053b1ddb836a741f98a714aaf14b1440.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1390
3
2
ساختارشناسی سفال جلینکی متعلّق به دوران پارتی
بر اساس مطالعات آرکئومتریک (باستان سنجی)
سمیه
نوغانی
سید محمد امین
امامی
در این مقاله سفال جلینکی به عنوان یکی از انواع سفالهای دورة اشکانی مورد مطالعه قرارگرفته است. مواد اولیّه و کیفیت فرآوری و شرایط پخت سفال، عواملی تأثیرگذار در استحکام و پایداری این ماده بوده است. استفاده از روشهای هدفمند آنالیزهای شیمیایی به منظور بررسی این عوامل و در واقع ساختارشناسی سرامیکهای تاریخی، علاوه بر آشکارسازی ارزشهای نهفته در این آثار، از نظر شناخت فنآوری تولید و شناخت تاریخ آن و همچنین از نظر اتخاد شیوههای مناسب حفظ و مرمت میراث تاریخی و فرهنگی مؤثر خواهد بود. بررسی کانیشناسی ساختار سفال جلینکی با استفاده از پتروگرافی، آنالیز پراش اشعة X و میکروسکوپ الکترونی روبشی SEM-EDX نتایج جالب توجهی از تکنولوژی تولید و شرایط پخت اینگونه سفال به دست میدهد. استفاده از دانهبندی مناسب مواد اولیّه، فرآوری کوارتز به صورت ریزدانه با پراکندگی یکسان در تمام بافت در فرایند تولید خمیر اولیّه تهیة سفال و شکلگیری کانیهای ثانویهای چون آنورتیت، گلنیت، دیوپسید و انستاتیت (آهندار) و شبه مولایت در برخی نمونهها در محدودة دمای پخت 950 تا 1000 درجة سانتیگراد، همچنین تشکیل اکسیدهای متنوع آهن در شرایط اکسیداسیون و احیا ـ به ترتیب هماتیت و مگنتیت ـ از ویژگیهای ساختاری این نوع سفال است. فرضیة نوین ارائهشده در خصوص ساختار لایهای یا ساندویچی در سفالهای جلینکی در این مقاله، به شکلگیری فاز آمورف شیشهسازی با ساختار پلیمری (Si-O)n پرداخته که عامل استحکام و همچنین ایجاد طنین صدای فلزی است.
آرکئومتری
آنالیز دستگاهی (پتروگرافی
پراش اشعة ایکس)
ساختارشناسی
سفال
سفال جلینکی
میکروسکوپ الکترونی
2012
02
20
15
34
https://jarcs.ut.ac.ir/article_28854_ac8cb22cfb36eb9071bc24bcd30bf853.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1390
3
2
عصرمفرغ قدیم در شرق زاگرس مرکزی- ایران
عباس
مترجم
کمال الدین
نیکنامی
یکی از مشخصه های فرهنگی شرق زاگرس مرکزی در هزاره سوم و دوره مفرغ قدیم گسترش زیستگاههای مربوط به فرهنگ یانیق در این ناحیه است. در بررسی میدانی 1387در دشتهای محدوده شرق زاگرس مرکزی واقع در حوضه الوند ما توانستیم بیش از 90 زیستگاه مربوط به دوره مفرغ قدیم را شناسائی نماییم. بر اساس تجزیه وتحلیل داده های بدست آمده از این بررسی در محیط نرم افزار GIS و با استفاده از روش های آماری رابطه بین موقعیت هر زیستگاه با عوامل محیطی مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر این اساس طراحی مدلی توانستیم برخی از زمینه های ایجاد استقرارها ی دوره مفرغ قدیم منطقه و همچنین رابطه بین زیستگاهها را با راههای باستانی بین فلات ایران وبین النهرین که در هزاره سوم ق.م از این منطقه عبور میکرده است را بیان نماییم .به کارگیری نرم افزار GIS به ما این امکان را داد تا علل بسیاری از جابجائیهای استقراری دوره مفرغ قدیم را بر اساس مدارک باستان روشن نموده و بدین ترتیب الگوهای استقراری آنها را تشریح نماییم . بعنوان نتیجه این تحقیق می توان نوعی سیستم شبه کوچروی وکشاورزی دیم را در مقیاس محدودی به عنوان سیستم اقتصادی مردمان مفرغ قدیم این منطقه پیشنهاد نمود.
باستان شناسی دوره مفرغ
بررسی باستان شناسی
زاگرس مرکزی
فرهنگ یانیق
مدل های مکانی
2012
02
20
35
54
https://jarcs.ut.ac.ir/article_28855_2f24990f7585a293d825b7d0eee89fdb.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1390
3
2
محوطههای عصرآهن منطقة طالقان، شمال مرکزی فلات ایران
حجت
دارابی
نازلی
نیازی
طالقان مانند مناطق مجاورش از قبیل ساوجبلاغ، دشت تهران و ... از جمله مناطق مستعد شکلگیری استقرارهای عصرآهن شمال مرکزی فلات ایران است. طیّ بررسی باستانشناختی این منطقه در سال 1380، نوزده محوطه به عصرآهن منتسب گشت که در نتیجة مطالعة دوبارة یافتههای حاصل از این بررسی، تنها ده محوطه دارای سفالهای شاخص قابل تأمّل و تاریخنگاری بودهاند. مقایسة سفالهای این محوطهها نشان میدهد که اینها مربوط به عصرآهن I و II میباشند. به نظر میرسد ارتفاع بالای منطقة طالقان و نیز آب و هوای سرد و کوهستانی آن به همراه کمبود زمینهای کشاورزی باعث شده تا این منطقه در عصرآهن همانند عصر حاضر مورد توجّه جوامع کوچنشین قرارگیرد.
جوامع کوچنشین
شمال مرکزی فلات ایران
طالقان
عصرآهن
2012
02
20
35
54
https://jarcs.ut.ac.ir/article_28856_062ba8a36c1527a562d0bcd5f26bbdb5.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1390
3
2
معرفی شیوۀ تدفینی از دوره ساسانی در قلعه کَنگِلو واقع در سوادکوه مازندران
سامان
سورتیجی
در راستای انتخاب مسیری فاقد آثار باستانی، به منظور احداث راه دسترسی مناسب به قلعه کنگلوی سوادکوه مازندران، فعالیتی در قالب عملیات گمانهزنی با هدف آزمایشی(تست) انجام پذیرفت که منجر به کشف گوری نادر با تدفینی به شیوه جنینی همراه با اشیاء مربوط به اواخر دوره ساسانی و دو گور از دوره اسلامی گردید. گور ساسانی مغایر با انواع معمول تدفینها در این دوره است و به نظر نویسنده، ضمن دلالت بر تداوم سنتی بسیار قدیمیتر، بر تأکید شاه خطه شمالی ایران بر سنتهای پیشین خود و مردمانش اشاره میکند. میدانیم که دین زرتشتی که مذهب رسمی در دوره ساسانی است، با تنوع مراسم مذهبی همراه گردیده و دینی را که «اردشیر شاه ساسانی» برای ایجاد وحدت ملّی و مذهبی به عنوان دین رسمی شاهنشاهی ایران اعلام کرده بود، صراحتاً به استناد متن «نامه تنسر» از متون معتبر دوره ساسانی مورد قبول شاه مستقل گیلان و مازندران واقع نگردید و او، اردشیر را متهم به بدعت و ارتداد در سنّت (راست کیشی زرتشتی) مینماید. در این مقاله، ضمن شرح عملیات گمانهزنی به معرفی شیوه تدفین مطروحه و یافتههای آن پرداخته میشود.
آئین مهری
تدفین ساسانی
خط پهلوی
سوادکوه
قلعه کنگلو
مازندران
2012
02
20
77
92
https://jarcs.ut.ac.ir/article_28857_8dd964082b5054db66924e1d1b38844d.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1390
3
2
فریومَد و مسجد جامع آن
محمد ابراهیم
زارعی
فریومد اکنون یکی از دهستانهای بخش میامی شهرستان شاهرود است که در شرق استان سمنان واقع شده است. بنا به قول حمدالله مستوفی این شهر در قرن هشتم هـ .ق. مرکز بخش جوین بوده است .در زمان ایلخانان اعتبار بالایی داشته است. در منابع تاریخی نام این شهر ذکر شده است. دولتشاه سمرقندی از عمارت شهرستان فرومد نام برده و از آن به زیبایی و شکوه یاد میکند. مهمترین اثر به جای مانده از شهر فریومد، مسجد جامع آن است. بنای قدیمی آن احتمالاً مربوط به اواخر دورة سلجوقی و اوایل دورة خوارزمشاهی است. براساس شواهد و مدارک موجود به احتمال فراوان در دورة خوارزمشاهی و ایلخانان بازسازی کامل شده است. این بنا از نظر معماری حائز اهمیت است. مسجد جامع عموما نماد شهر در دوره اسلامی است. علاوه بر این هم فضاهای عمومی شهری از جمله بیماستان در فریومد وجود داشته است. بنابر این مسجد جامع ارتباط کالبدی و فضایی با شهر برقرار نموده است. مسجد جامع فریومد را میتوان به عنوان موزة تزئینات معماری ایران در دورة اسلامی محسوب نمود. دارای نقشه دو ایوانی است، ایوانهای مسجد نسبت به صحن مرتفع است، نزدیکی ایوانها به هم موجب کم وسعت شدن صحن مسجد گردیده است. نداشتن مناره یا گلدسته در روی ایوانها و سر در ورودی آن، وجود تزئینات سفالکاری پرکار با طرحهای هندسی بدیع و زیبا، استفاده از خطوط کوفی و ثلث و ریحان گچبری شده حاوی آیات قرآنی و احادیث، همراه با طرحهای گیاهی و هندسی از ویژگیهای بارز آن است.
دوایوانی
سبک خراسانی
شهرستان
فریومد
مسجد جامع
2012
02
20
93
128
https://jarcs.ut.ac.ir/article_28858_12251080e48b8f10ce7cd227db903d93.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1390
3
2
مطالعه و معرفی شیوه بدیع طاقزنی دوره ماد در تپه نوشیجان ملایر
کاظم
ملازاده
صاحب
محمدیان منصور
دوره ماد یکی از پرابهامترین دورههای تاریخی ایران و به تبع آن معماری ماد نیز دارای جنبههای ناشناخته زیادی است. یکی از مهمترین محوطههای تاریخی ماد تپهنوشیجان ملایر است که استقرار اصلی آن، یک دوره زمانی از 750 تا 650 ق.م را شامل میشود. این محوطه در فاصله سالهای 1967 تا 1977 توسط هیات انگلیسی به سرپرستی دیوید استروناخ کاوش شد که در نتیجه آن بناهای ارزشمندی که کمک بزرگی به شناخت معماری ماد میکند، کشف گردید. بناهای مکشوفه به جهت ماندگاری ویژه و ویژگیهای منحصربفرد دیگر حائز اهمیت بسیار است. یکی از ویژگیهای معماری این محوطه شیوه طاقزنی بدیعی است که قبل از این تاریخ در هیچ محوطه دیگری شناسایی نشده است. طاقهای مورد بحث با استفاده از ردیفهای متوالی قوس یا تویزههای خشتی اجرا شدهاند. هر کدام از این قوسها از دو نیمقوس تشکیل شده که انتهای تحتانی آنها بر روی تکیهگاهی در دیوارهای طولی و انتهای فوقانی آنها در راس طاق بر هم قرار میگیرند. این تویزهها با گل مرغوبی ساخته شده و گاه با نی مسلح شدهاند. این شیوه طاقزنی بعد از دوره ماد در دوره هخامنشی و اشکانی نیز تداوم یافته و به شیوههای متفاوتی تا دورههای متاخر در معماری سنتی ایران ادامه پیدا میکند.
پوششهای طاقی
تویزه خشتی
ماد
معماری ماد
نوشیجانتپه
2012
02
20
129
148
https://jarcs.ut.ac.ir/article_28859_997f49618def8564181e67a5219f849a.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1390
3
2
ایوان کرخه: سازمان فضایی، فرم و عملکرد با استناد به دادههای باستانشناسانه
حسن
کریمیان
غلامعلی
باغبان کوچک
اطلاعات بدست آمده از منابع مکتوب، حفریات و بررسیهای سطحی محدود باستانشناسانه و مطالعات محیطی در شهرهای ساسانیان تا حدودی ویژگیهای فضایی آنها را روشن و در تعیین هویت کالبدی و بصری این شهرها موثر گشتهاند. با این همه، هنوز شهرهای فراوانی از این دوران وجود دارند که نام آنها در منابع مکتوب آمده، لیکن تا کنون کشف نگشتهاند. هچنین هستند شهرهایی که، علیرغم نقش منحصر به فردشان در تاریخ این سرزمین، جز صفحات و گاهأ سطوری چند، اطلاعات دیگری از آنها در دست نیست. یقینا شهر باستانی «ایوان کرخه» یکی از نمونههای دسته اخیر است که در نوشتار حاضر مورد معرفی قرار میگیرد. این شهر، که با مساحتی قریب سه برابر شوش باستان به امر پادشاه ساسانی در نیمه اول قرن چهارم میلادی احداث گردیده، یکی از معتبرترین مراکز حکومتی در جنوب غرب ایران بزرگ به شمار میآمد. در این مقاله تلاش گردیده تا با اتکاء به نتایج مطالعات باستانشناسی نگارندگان در محدودهای به وسعت تقریبی 800 هکتار از عرصه و بخشهای حومهای این ابرشهر دنیای باستان، تصویری هر چند کلی از سازمان فضایی و عملکرد آن ارائه گردد. گاهنگاری کلیه محوطههای تاریخی در محدودة مورد مطالعه نیز از جمله نتایج ارزشمند تحقیق حاضر است.
ایوان کرخه
شهر شاهی
شهرهای ساسانیان
فضاهای شهری
2012
02
20
149
172
https://jarcs.ut.ac.ir/article_28860_f2ff715c9efa6599b0fe3b46d9831b4b.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1390
3
2
بررسی باستانشناسی سفالهای دورة اسلامی محوطة باستانی نچیر خانلق ری
فیروز
مهجور
محمد
ابراهیمی¬نیا
حسین
صدیقیان
محوطة باستانی نچیر خانلق، واقع در بخش فشافویه شهر ری، با عرصه دست کم 11 هکتاری، یکی از محوطههای مهم دورة اسلامی است که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. متأسفانه بخشهایی از آن توسط ادوات کشاورزی تسطیح شده است. علاوه بر وسعت بسیار زیاد، پراکنش فراوان و گسترده آثار فرهنگی در سطح آن بویژه قطعات مختلف سفالینه-های بدون لعاب و لعابدار بر اهمیت فرهنگی و تاریخی این محوطه، دلالت مینمایند. به همین علت در تابستان سال 1389، طی یک برنامة پژوهشی باستانشناختی، به مطالعه و بررسی سطحی این محوطه پرداخته شد. این بررسیها ثابت نمود که محوطة مذکور در دورههای میانی و متأخر اسلامی دارای استقرار و رونق خوبی بوده است. این مقاله نتیجة مطالعة دادههای سفالین بررسی مذکور است. سفالینههای مورد مطالعه در طیف بسیار گسترده و متنوعِ بدون لعاب و لعابدار قرار دارند و هر یک به زیر گروههای فراوانی تقسیم میشوند. از نکات جالب توجه آنکه در بین قطعات سفالینههای لعابدار، نمونههای متعددی از هر دو گونة سفالهای موسوم به کوباچه شناسایی گردید که تاکنون از این منطقه و استقرارهای اطراف آن لااقل با این حجم، شناسایی و گزارش نگردیده بود. همچنین گاهنگاریهای نسبی و مقایسهای دادههای سفالین، مبیّن آن است که محوطة نچیر خانلق، حداقل در فاصلهی قرون 4 تا 11هـ .ق. دارای استقرار بوده و این استقرار در فاصلة قرون 9 تا 11هـ .ق. به اوج رونق خود رسیده است.
بررسی باستانشناختی
دوران اسلامی
سفال
شهر ری
شورهپزخانه
محوطه نچیر خانلق
2012
02
20
173
192
https://jarcs.ut.ac.ir/article_28862_c36bc0fe0f4f35535ac44ba16ef596b8.pdf
مطالعات باستان شناسی
باستان شناسی
2251-9297
2251-9297
1390
3
2
حمام حاج میرحسن قزوین؛ گرمابهای از اوایل دوره قاجار
پریوش
اکبری
هایده
لاله
علی
شجاعی اصفهانی
حمامهای عمومی در زمرة ابنیة عامالمنفعهای هستند که با ظهور دین اسلام،که مقدمة بسیاری از فرائضش تطهیر است، در سراسر قلمرو اسلام گسترش یافتند. متأسفانه از آغاز دوران اسلامی تا قرن هشتم هجری قمری، نمونهای پابرجا از حمامهای عمومی در ایران باقی نمانده است، اما از دورة صفوی و بهویژه دورة قاجار حمامهای عمومی بسیاری در سراسر ایران هنوز پابرجاست. یکی از شهرهایی که تعداد زیادی حمام عمومی قدیمی در آن وجود دارد، قزوین است. از حمامهای پیش از دورة صفوی در این شهر نمونة پابرجایی نمیشناسیم و در متون کهن پیش از این دوران نیز بهجز نام حمام قمک و حمام مسلم به نام دیگری برنمیخوریم، اما منابع دورة صفوی به احداث حمامهای متعدد در شهر در این دوره اشاره کرده و جهانگردان خارجی هم، که در این عصر از قزوین دیدن کردهاند، به تعدد و زیبایی گرمابههای عمومی این شهر اشاره کردهاند. امروزه از دورة صفوی حمامهای بلور و قجر برجاست که هردو مرمت و بازسازی شده و به موزه تغییر کاربری یافتهاند. در دورة قاجار نیز تعداد زیادی گرمابه در قزوین احداث شد. ادیبالممالک، دولتمرد دورة قاجار، از 50 باب حمام عمومی در شهر قزوین در زمان خود یاد کرده که 15 باب از آنها در زمرة حمامهای مشهور بودهاند. یکی از حمامهای مشهوری که وی از آن نام میبرد حمام حاج میرحسن است. این حمام، که قدیمیترین حمام بهجامانده از دورة قاجار است، در سالهای اخیر مرمت و بازسازی شده و در حال حاضر به موزه و فرهنگسرا تغییرکاربری یافته است.
آب
حاج میرحسن
حمام
قاجار
قزوین
معماری
2012
02
20
193
219
https://jarcs.ut.ac.ir/article_28863_477d9b1d8f7ac096d948230f114666ac.pdf