ابراهیم رایگانی
چکیده
گرمز از جمله محوطه های کمتر شناخته در جنوب غرب ایران به فاصله 13 کیلومتری جنوب شرقی از شهر بهبهان واقع شده است. دره های شرقی و دشت های غربی این اسکانگاه، جایگاه شکل گیری بخشی از سیستم آب‌رسانی ...
بیشتر
گرمز از جمله محوطه های کمتر شناخته در جنوب غرب ایران به فاصله 13 کیلومتری جنوب شرقی از شهر بهبهان واقع شده است. دره های شرقی و دشت های غربی این اسکانگاه، جایگاه شکل گیری بخشی از سیستم آب‌رسانی محوطه های مهم پاییندست دشت زیدون و هندیجان در عصر ساسانی بوده اند. پژوهش پیشرو، سیستم آبیاری و آب‌رسانی به مناطق پاییندست دره گرمز را مورد بررسی قرار داده است. هدف از این تحقیق شناخت ویژگی های محلی و جغرافیایی دره گرمز در کنار ضرورت های ایجاد چنین پروژهی آب‌رسانی در عصر ساسانی و تداوم توجه به آن در سده های نخست اسلامی است. پرسشی که این مقاله تلاش میکند تا به آن پاسخ دهد چنین مطرح شده است: انتقال مطمئن آب از بخش‌های بالایی رودخانه خیرآباد به نقاط فرودست چگونه و با چه اهدافی صورت گرفته است؟ ماهیت سازه های آبی به‌واسطه قرارگیری در مسیر سیلابها و همچنین بستر رودخانه ها، آسیبزا است؛ بنابراین ضرورت دارد تا پیش از نابودی کامل این سازههای هیدرولیکی؛ آنها را مستند نمود. نتیجه آنکه بهرهگیری از توان نیروهای بومی و احتمالاً مهندسین رومی در دره گرمز سیستم آبیاری و آب‌رسانی مبتنی بر بالا آوردن آب پشت سد یا بند را رقم زند که در نتیجه آن، انتقال آب از طریق کانال های کنده‌شده مشابه سیستم قنات در صخرههای آهکی مسیر سواحل رودخانه به نقاط پایین تر انتقال می یافت تا مناطق پایین دست را از آب سالم و شیرین بهره‌مند سازد و مانع از مهاجرت ساکنین به نقاط بالایی و توسعه تجارت و کشاورزی در نقاط جنوبی کوره ارجان گردد. پیشینه سیستم مذکور در مناطقی از جنوب غربی ایران از جمله کانال داریون در روزگار هخامنشی نیز ملاحظه گردید که احتمالاً تأییدی بر ایرانی بودن این سیستم آبیاری و آب‌رسانی به شمار میرود. توسعه این سیستم آب‌رسانی در عصر ساسانی به کمک متخصصین بومی و نیروی کار مجانی یا حداقل ارزان‌قیمت اسرای رومی به سرانجام رسید. این مقاله حاصل تلفیق داده های پژوهش میدانی با منابع استنادی است که به کمک روش تحلیل توصیف تاریخی ارائه شده است.
