زینب اکبری؛ جواد نیستانی؛ محمدرضا نصیری
چکیده
گنبدهای شلجمیشکل ازجمله گنبدهای دوپوسته گسسته به شمار میروند که از اواسط قرن نهم هجری قمری/ پانزدهم میلادی و همزمان با دوره تیموری در ایران رواج مییابند. در این شکل از گنبدها، پوسته خارجی در ...
بیشتر
گنبدهای شلجمیشکل ازجمله گنبدهای دوپوسته گسسته به شمار میروند که از اواسط قرن نهم هجری قمری/ پانزدهم میلادی و همزمان با دوره تیموری در ایران رواج مییابند. در این شکل از گنبدها، پوسته خارجی در زیرِ قاعده قوس از خط مستقیم منحرف میشود و بدینوسیله تولید شکمدادگی مختصری میکند که در اصطلاح معماری به آن، آوگون گفته میشود. گنبد شلجمی بهعنوان بخشی از فرهنگ معماری ایرانی محسوب میشود و معماران این سرزمین این سازه پیچیده را بهگونهای شایسته تا به دوران معاصر مورداستفاده قرار دادهاند. درنتیجه به نظر میرسد که این شکل از گنبد، نیازمند یک ارزیابی دقیق پیرامون طراحی، مکانیسم انتقال نیرو و ویژگیهای عناصر سازهای آن باشد. در این مقاله هدف اصلی، نشان دادن نقش آوگون بهعنوان عنصری معمارانه در گنبدهای شلجمی شکل است که پیشازاین، تنها کارکردی زیباییشناسانه برای آن متصور بودهاند. در پژوهش حاضر، گنبد شلجمی شکل مسجد شاه مشهد، بهعنوان نمونه موردی انتخابشده است. این گنبد در نرمافزار Abaqus شبیهسازی گردید و سپس واکنش آن در برابر بارهای استاتیکی (بار وزن) و دینامیکی (بار زلزله) مورد آزمایش قرار گرفت. بهمنظور نشان دادن نقش آوگون، مقایسهای میان این گنبد و گنبدی با تمامِ ویژگیهای معمارانه مشابه، اما بدون آوگون، انجام گرفت. تحلیل موردنظر نشان داد که آوگون، تنها عنصری زیباییشناسانه نبوده و رواج این شکل از گنبد دلیل سازهای نیز داشته است. به این صورت که آوگون، از میزان فشاری که نیروی وزن به پایههای گنبدخانه وارد میکند میکاهد.