مطالعات باستان شناسی - فهرست مقالات

برهم‌کنش های فرهنگی حوضه رودخانه بشار با دیگر مناطق و حوزه های مرتبط در عصرمفرغ بر اساس مطالعات گونه‌شناسی مقایسه‌ای مجموعه سفال‌های محوطه دزک

سیاوش سراقی؛ حسن فاضلی نشلی؛ مرتضی حصاری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 آذر 1400

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.333281.143064

چکیده

چکیده: کاوش‌های باستان‌شناسی در حوضه رودخانه بشار در استان کهکیلویه و بویراحمد، برای نخستین بار شواهد و مدارکی در ارتباط با فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم و میانی در حوزه زاگرس جنوبی ارائه نمود. کاوش در این ... بیشتر چکیده: کاوش‌های باستان‌شناسی در حوضه رودخانه بشار در استان کهکیلویه و بویراحمد، برای نخستین بار شواهد و مدارکی در ارتباط با فرهنگ‌های عصرمفرغ قدیم و میانی در حوزه زاگرس جنوبی ارائه نمود. کاوش در این منطقه، در دو محوطه متمرکز بود. یک محوطه استقراری به نام دزک و یک محوطه گورستانی با نام ده‌دومن. نتایج کاوش‌ها تصویر اولیه‌ای از فرهنگ‌های هزاره سوم ق.م در این منطقه به دست داد و نشان داد که حوضه رودخانه بشار، به دلیل موقعیت جغرافیایی و چشم‌انداز طبیعی، یک حوزه بین فرهنگی است که در عصر مفرغ، دو حوزه اصلی و شناخته شده این دوره یعنی دشت خوزستان و جلگه فارس را به هم مرتبط نموده و در عین حال با فرهنگ‌های همزمان در منطقه کرمان و حوزه جنوب‌شرق و همچنین زاگرس مرکزی و غرب فلات مرکزی در تعامل و ارتباط بوده است. مهمترین مدارکی که موید وجود یک چنین سطحی از برهم‌کنش‌ها و ارتباطات فرهنگی بین حوضه رودخانه بشار و سایر مناطق بوده است، سنت‌های مشترک سفالی است. در این مقاله، با انجام مطالعات گونه‌شناسی مقایسه‌ای مجموعه سفال‌های به دست آمده از کاوش محوطه دزک، به وجوه مشترک و تشابهات موجود بین فرم‌ها، تکنیک ساخت و تزئین سفال‌های این محوطه با سنت های سفالی دشت خوزستان، جلگه فارس، زاگرس مرکزی و دیگر مناطق هم زمان، به میزان برهم‌کنش‌های فرهنگی این دوره پرداخته شده است. ‌واژگان کلیدی: محوطه دزک، عصرمفرغ، سفال، دوره شوشIII/IV، دوره بانش/ آغازعیلامی، دوره کفتری

مشاهده مقاله

Mineralogy and Elemental Analysis of Sasanian-Early Islamic Potsherds from the Jahangir Archaeological Monument in Ilam Based on Petrography, XRF, ICP, and TL Methods

Leila Khosravi؛ Milad Baghsheikhi

دوره 15، شماره 2 ، آذر 1402، ، صفحه 75-91

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.354447.143181

چکیده

To date, no experimental investigations utilizing petrographic, XRF, ICP, or TL methodologies have been undertaken for the analysis of Sasanian and Early Islamic pottery in Western Iran. Consequently, the findings of this study are anticipated to contribute valuable insights into the pottery production processes prevalent during this historical period in Western ... بیشتر

An Archaeological Analysis of the Existing Shell Vessels (Libation Shell) in the Archaeological Contexts of the Iranian Plateau in the Third to the First Millennium B.C.

Parisa Naseri؛ Abbas Motarjem؛ David S. Reese

دوره 15، شماره 2 ، آذر 1402، ، صفحه 167-183

https://doi.org/10.22059/jarcs.2023.342641.143113

چکیده

Sea shells are natural-biological objects. They are embedded in geological layers in the form of fossils, but also, to find in archaeological deposits as a result of human activities. Archaeologists can use the provenance of shells in the functional analysis of ancient sites in terms of social archeology and prehistoric trading activities. Aarcheological excavations ... بیشتر Sea shells are natural-biological objects. They are embedded in geological layers in the form of fossils, but also, to find in archaeological deposits as a result of human activities. Archaeologists can use the provenance of shells in the functional analysis of ancient sites in terms of social archeology and prehistoric trading activities. Aarcheological excavations in several sites of the Iranian Plateau have shown that from the 3rd third millennium B.C. onwards, finds of of sea shells (e.g. Lambis, Dentalium, etc.) rapidely increased. Such shells were for instance discovered from ritual cemetery contexts such as Shahdad, Tepe Hesar, Kale Nisar cemeteries or Bani Surma. These objects are mainly used as natural or polished shells. In some cases, they served as a raw material for making all kinds of beads, buttons, and other ornamental objects.. The main question is to understand the relationship between the use of seashells and archaeological context, and also, their role in Bronze Age ritual life. In this article, the descriptive, analytical method has been used in the biological recognition of all types of shells. This method is also used based on similar studies on this issue in Mesopotamia's archeology of the Sumerian-Akkadian period. The distribution of recognizable species shows that these objects are concentrated in the settlements from south to southeast of Iran in the coastal strip of the Persian Gulf, and from the Oman Sea to the Zagros intermountain valleys, as well as in the northwest and northeast of Iran. The biological origin can be placed in the northern shores of the Oman Sea to the Gulf of Kutch on the northern coast of the Indian Ocean. It seems that with the growth and development of urbanization in Southwest Asia and especially the development of sea trade, oysters have been traded as valuable goods and other prestige goods. The importance of the shell findings is more than the value of the shells themselves because they were used as sacred goods in religious affairs. Analysis of the fields where the shells were discovered is more related to cemeteries and temples as sacred spaces. Also, the significant presence of Lambis shells for the production of specific ritual bowls, placed together with bronze axes in graves, can be seen as the reflection of a patriarchic tradition in the social-political organisiation of the third and second millennia B.C. Despite many excavations and the discovery of many samples of these types of shells, no furthergoing investigation on these specific objects was undertaken so far. This desideratum reveals more valuable findings in the archeology of the Iranian plateau. Therefore, one of this article's final goals is to focus more on analyzing the context of the discovery of seashells in future Excavation

The North and South Central Plateau of Iran During the Third and Second Millennium BCE (3200-1500 BCE) *

Hassan Fazeli Nashli؛ Siamak Sarlak؛ Javad Hoseinzadeh؛ Sahar Yazdani؛ Babak Rafiei-Alavi؛ Stacy .A. Carolin

دوره 14، شماره 2 ، شهریور 1401، ، صفحه 153-180

https://doi.org/10.22059/jarcs.2022.348692.143160

چکیده

The societies of the northern and southern zones of the “Iranian Central Plateau” flourished during the last quarter of fourth millennium BCE. This floruit was marked by the rise of complex social systems, long distance trade, and new systems for the management of economic activities, such as the “proto-Elamite writing system” (Vidale ... بیشتر The societies of the northern and southern zones of the “Iranian Central Plateau” flourished during the last quarter of fourth millennium BCE. This floruit was marked by the rise of complex social systems, long distance trade, and new systems for the management of economic activities, such as the “proto-Elamite writing system” (Vidale 2018; Helwing 2019; Fazeli Nashli and Nokandeh 2019). This evidence supports the view that the inhabitants of the Iranian Plateau during this time were connected to each other, represented by a relatively uniform writing system and similar economic organization. However, nowadays we know that the similarity of the “Grey Ware Culture” occurring in Proto-Elamite sites of the north-central Plateau such as Sofalin, Qoli Darvish, Meymanatabad and Sialk also suggests inter-regional contact, beyond the “Proto-Elamite phenomenon” during the last quarter of fourth millennium BCE. The population of the whole of the north Central Plateau appears to have dispersed during the third millennium BCE and current information suggests that most Chalcolithic settlements were gradually abandoned beginning around 3400 BCE, and that the hiatus in settled occupation continued throughout the third millennium BCE. This may be connected with climatic events during the last quarter of the fourth millennium BCE, characterized by aridity and increased aeolian activity, which destabilized the agriculture system. As Vidale postulated (Vidale et al. 2018) the social evolution of the Central Plateau, based on non-centralized networks during the Chalcolithic period and were extinguished shortly after 3000 BC but shaped again shortly which was different from the previous period. This paper will summarize the findings of these excavations and propose a chronological framework for these social and cultural changes from the late fourth to the early 1st millennia BCE. In this paper we document the intra-regional societal developments and inter-regional material culture connections that made the third and second millennia BCE such a dynamic time.

تبیین و تحلیل سفالگری دوره مفرغ خراسان :مطالعه موردی محوطه شهرک فیروزه نیشابور

حسن باصفا

دوره 13، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 21-37

https://doi.org/10.22059/jarcs.2021.296601.142842

چکیده

مطالعه سازمان تولید سفال در دورۀ مفرغ به شناخت ویژگی‌های فرهنگی و فنی کمک ویژهای می کند. این شناخت با تکیه بر فناوری تولید و شناخت سنت های به کار رفته در تولید سفال با بررسی امکان مبـادله یا تـجارت ... بیشتر مطالعه سازمان تولید سفال در دورۀ مفرغ به شناخت ویژگی‌های فرهنگی و فنی کمک ویژهای می کند. این شناخت با تکیه بر فناوری تولید و شناخت سنت های به کار رفته در تولید سفال با بررسی امکان مبـادله یا تـجارت و کنـشهای درون و برون منطقه ای حاصل خواهد شد و بر این اساس تبیین و تحلیل شاخصه های سفالگری اجتماعات انسانی در دوره های پیش از تاریخی به‌ویژه مفرغ ضرورت می‌یابد. حوزه فرهنگی خراسان که اطلاعات باستان‌شناسی دورۀ مفرغ آن اندک است، از دشت متعددی تشکیل شده که نیشابور یکی از مهم‌ترین آن‌ها است. دلیل این امر موقعیت مکانی مناسب برای توسعه جوامع انسانی و قرارگرفتن در مسیر راه های ارتباطی شرق به غرب است. در این دشت محوطه ای به نام شهرک فیروزه وجود دارد که به مدت پنج فصل کاوش شده است. در این محوطه مدارک خوبی از ساختمان کوره‌ها، فنون تولید و فرم های سفالی به‌دست‌آمده که جامعه آماری پژوهش حاضر را شکل می دهد. بر این اساس فرایند تولید سفال خارج از بافت مسکونی انجام‌شده و به صورت متمرکز همچون مراکز صنعتی بزرگ مقیاس در حاشیه یا مجاور استقرار شکل گرفته است. فناوری تولید آنها نیز با هدف تولید انبوه انتخاب و طرح ریزی گشته است. فرم‌های ساده و متنوع در رویکردی تطبیقی با نگاهی گاه شناختی در مفرغ میانی و جدید قرار گرفته و با دانستن بومی بودن تولید در تکوین آن با فرهنگ بلخی-مروی (آمو دریا) به‌عنوان مهم‌ترین فرهنگ شناخته شده آسیای میانه در عصر مفرغ؛ احتمالاً تأثیرگذار بوده است. تشابهات سنت‌های سفالگری و به نوعی سازمان تولید تخصصی سفال مابین دشت نیشابور و آسیای میانه نشان از سنت های مشابه در مقیاس فرامنطقه ای دارد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که سفالگری دوره مفرغ نیشابور بیش از نواحی داخلی ایران، با آسیای میانه ارتباط و پیوند داشته است.

سبک‌های بومی و منطقه‌ای در سفال‌های اشکانی- ساسانی شرق ایران با تکیه بر نویافته‌های سفالین شهرستان نهبندان (استان خراسان جنوبی)

میثم لباف‌خانیکی؛ محمد فرجامی؛ احمد حیدری

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 287-314

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.301702.142871

چکیده

مجموعه مصنوعات سفالی هر منطقه در برگیرنده مفاهیم و اطلاعاتی ارزشمند از شرایط مختلف زندگی مردمان و تعاملات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بین گروه‌های انسانی است. گام نخست در تحلیل سفالینه‌های مناطق مختلف، ... بیشتر مجموعه مصنوعات سفالی هر منطقه در برگیرنده مفاهیم و اطلاعاتی ارزشمند از شرایط مختلف زندگی مردمان و تعاملات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بین گروه‌های انسانی است. گام نخست در تحلیل سفالینه‌های مناطق مختلف، شناخت ویژگی‌های شاخص و بررسی گونه‌های مرسوم در هر منطقه‌ است. سفال‌های اشکانی-ساسانی شرق ایران شامل گونه‌های شاخصی است که از یک‌سو تعاملات فرامنطقه‌ای و از سوی دیگر تداوم سنت‌های محلی را روایت می‌کنند. مطالعۀ تطبیقی سفال‌های شاخص اشکانی- ساسانی که از سیستان و جنوب خراسان به‌دست آمده‌اند، بیانگر ارتباط نزدیکی بین سنت‌های سفالی مناطق مزبور می‌باشند. بر این اساس، موادی که به عنوان آمیزه در خمیرۀ سفال‌ها استفاده شده‌اند و نیز شیوۀ تزیین سفال‌های این دو منطقه از شباهت نزدیکی برخوردار می‌باشند. این شباهت را می‌توان همچنین در فرم ظروف سفالی به‌دست‌آمده از نهبندان با آنچه از محوطه‌های تاریخی سیستان به‌دست‌آمده، پیگیری نمود. لازم به ذکر است کلیۀ سفال‌های مورد مطالعه با استفاده از چرخ تولید شده‌اند و تنها قطعاتی چون دسته، درپوش و یا لوله‌های ظروف سفالی دست ساز می‌باشند. در این میان، سفال‌های نویافته از دشت نه و درۀ چهار فرسخ شهرستان نهبندان مصادیقی بارز از سبک‌ها و شیوه‌های مرسوم در سفالگری شرق ایران در طول دورۀ اشکانی و ساسانی ارائه می‌دهد. مطالعۀ سفال‌های منطقۀ نهبندان نشان می‌دهد که فرایندهای تاریخی دورۀ اشکانی و ساسانی و عبور راه‌های مهمی چون مسیر کهن خراسان- سیستان از این منطقه، تأثیرات مشهودی در شیوۀ ساخت و پرداخت سفال‌های این منطقه داشته است. بر پایۀ نتایج پژوهش حاضر، پاره‌ای از سبک‌های سفالی منطقه نهبندان به تبعیت از الگوهای رایج سفالگری شرق ایران، بومی و محلی بوده و تعداد معتنابهی از سفال‌های مورد بررسی، متأثر از الگوهای سفالی رایج در ایران و قابل مقایسه با مراکز فرهنگی ایرانِ اشکانی-ساسانی است. این واقعیت در بستر رویدادهای تاریخی و جریان‌های فرهنگی دوران اشکانی - ساسانی مفهوم می‌یابد.

معرفی، توصیف و طبقه بندی سفال های اشکانی فصل اول کاوش تپه بالان سردشت

صلاح سلیمی؛ رضا حیدری؛ یوسف فلاحیان

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 83-106

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.206209.142290

چکیده

تپه بالان یکی از پنج تپه باستانی است که در سال 1394 در راستای پروژه نجات بخشی سد سردشت کاوش شد. از مجموعه ترانشههای کاوش شده فصل اول بیش از 900 قطعه سفال شاخص یافت شد که همگی آنها برای این پژوهش انتخاب ... بیشتر تپه بالان یکی از پنج تپه باستانی است که در سال 1394 در راستای پروژه نجات بخشی سد سردشت کاوش شد. از مجموعه ترانشههای کاوش شده فصل اول بیش از 900 قطعه سفال شاخص یافت شد که همگی آنها برای این پژوهش انتخاب شدند. اهمیت سفال‌های این محوطه به دلیل تک دوره‌ای بودن آن است. هدف اصلی از نگارش این مقاله معرفی و طبقهبندی سفال‌های اشکانی تپه بالان است. بر این اساس، در این پژوهش سفال‌های اشکانی به دست آمده از تپه بالان بر مبنای خصوصیات فنی، ظرافت و شکل آنها مورد طبقهبندی و گونهشناسی قرار گرفتند. روش به کار رفته به این صورت بوده است که ابتدا تمامی سفالهای شاخص فصل اول کاوش مستندنگاری شدند، سپس شکل‌های سفالی این محوطه با محوطه‌های زاگرس مرکزی، شمالغرب و بینالنهرین مقایسه شد و شباهت‌هایی بین آنها دیده شد. برای درک بهتر، شکل‌های سفالی در یک چهارچوب منطقی و با در نظر گرفتن شاخصه‌هایی همچون قطر دهانه، ارتفاع و شکل لبه‌ها دستهبندی شدند و برای نام گذاری آنها از حروف لاتین استفاده شد. مطالعه انجام شده نشان داد که شکلهای A و B بیش از 60% مجموعه را به خود اختصاص داده است. خصوصیات ظاهری و فنی، آنها را در زمره ظروف با کاربری ذخیره قرار میدهند. اشکال F و B از نوع سفالهای بومی و اشکال A و E با بعضی از شکلهای سفالی محوطههای زاگرس مرکزی قابل مقایسه هستند.

بررسی شیمیایی سفال‌های عصر مفرغ و آهن تپه سگزآباد

رزیتا صالحی نظامی؛ حسن فاضلی نشلی؛ امید عودباشی

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1399، ، صفحه 147-164

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.272487.142666

چکیده

سفال یکی از شواهد فرهنگی است که تحولات آن در اعصار مختلف از شاخصهای مهم باستانشناختی به شمار می‌‌‌‌رود. سفال را می‌‌‌‌توان از منظرهای مختلفی مورد بررسی قرار داد ویژگیهای ظاهری نظیر ... بیشتر سفال یکی از شواهد فرهنگی است که تحولات آن در اعصار مختلف از شاخصهای مهم باستانشناختی به شمار می‌‌‌‌رود. سفال را می‌‌‌‌توان از منظرهای مختلفی مورد بررسی قرار داد ویژگیهای ظاهری نظیر فرم، شکل، رنگ، تزئینات از یک سو و تکنولوژی تولید سفال از سوی دیگر با گذر زمان متحول شده است. در این پژوهش با مطالعه تکنولوژیکی سفال‌های بهدست آمده از کاوش سال 1387 تپه سگزآباد دشت قزوین که یکی از محدود مناطق استقراری کاوش شده در فلات مرکزی ایران است، چگونگی دوره گذر از عصر مفرغ به عصرآهن مورد بررسی قرارگرفته است. در این بررسی برای تعیین ترکیب شیمیایی سفالها، تجزیه عنصری یک مجموعه سفال که شامل سفالهای شاخص هر دوره است با استفاده از روش آنالیز عنصری ICP و مقایسه آماری داده‌های حاصل از اندازه‌گیری 40 عنصر که شامل عناصر اصلی، عناصر جزئی و عناصر کمیاب است میزان همبستگی یا عدم همبستگی این سفال‌ها تعیین گردید. مقایسه نتایج به دست آمده از تحلیل سفال‌ها نشان می‌‌‌‌دهد که کلیه سفالها تولید محلی بوده و از خاک همان منطقه در اعصار مختلف برای ساخت سفال استفاده شده است و به نظر می‌‌‌‌رسد که گذار از تولید سفال‌های عصر مفرغ و آهن ناشی از تغییرات تکنولوژیکی است تا تولید سفالی با ترکیبات خاک جدید و می‌توان اذعان داشت تکنولوژی سفالگری در این دو دوره از سازماندهی خاصی برخوردار بوده و از تولید خانگی فراتر رفته است.

توصیف، طبقه بندی و گونه شناسی سفال های اشکانی به دست آمده از دور دوم کاوش های قلعه یزدگرد

علیرضا خسروزاده؛ ناصر نوروززاده چگینی؛ سامر نظری

دوره 12، شماره 1 ، اردیبهشت 1399، ، صفحه 117-137

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.266797.142620

چکیده

سفال به‌عنوان شاخص ترین یافته ی باستان‌شناسی، نقش به سزایی در بازسازی برهمکنش های منطقه ای و فرا منطقه ای دارد؛ بنابراین شناخت سفال های هر دوره ی فرهنگی بسیار حائز اهمیت است. محوطه ... بیشتر سفال به‌عنوان شاخص ترین یافته ی باستان‌شناسی، نقش به سزایی در بازسازی برهمکنش های منطقه ای و فرا منطقه ای دارد؛ بنابراین شناخت سفال های هر دوره ی فرهنگی بسیار حائز اهمیت است. محوطه های باستان شناختی اندکی مربوط به دوره ی اشکانی در غرب ایران کاوش شده است. ازاین رو به دلیل فقدان مجموعه های سفالی کافی، جهت شناخت و تمایز سفال های این دوره، شناسایی محوطه های اشکانی غرب ایران با مشکلاتی روبرو می باشد. بدین ترتیب معرفی و ارائه ی مجموعه سفال های تاریخ گذاری شده ی دقیق از دوره ی اشکانی، برای درک بهتر تحولات منطقه در این بازه ی زمانی مؤثر و لازم است. یکی از مهمترین محوطه های اشکانی غرب ایران که اخیراً مورد کاوش قرار گرفته است، قلعه یزدگرد می باشد. ارائه گونه ها و شکل های سفالی به دست آمده از این محوطه، جهت مطالعات سفالی منطقه ای و گاه نگارهای نسبی در قلمرو اشکانی سودمند خواهد بود. طبق مطالعات صورت گرفته بر روی سفال های حاصل از کاوش، درمجموع سه گونه ی سفالی شامل کلینکی، لعاب‌دار و معمولی شناسایی شد. مقایسات تطبیقی این سفال ها با مناطق پیرامونی، حاکی از آن است که بیشتر سفال ها ساخت محل هستند، اگرچه در میان آن‌ها قطعاتی دیده می شود که در اثر ارتباطات فرهنگی، از مناطق همجوار به این محوطه وارد شده اند. بر اساس مطالعات انجام شده بر روی شکل ها و ویژگی های فنی سفال ها، می توان اینگونه ارزیابی نمود که سفال ها متعلق به اواخر دوره اشکانی هستند. علاوه بر سفال، یافته های دیگری مانند واحدهای ساختمانی و سکه نیز به‌دست‌آمده است که این تاریخ پیشنهادی را قوت می بخشند.

بررسی و تحلیل دوره مس و سنگ دشت ملایر با استناد بر کاوش لایه‌نگاری تپه-گوراب

اسماعیل همتی ازندریانی؛ علی خاکسار؛ پروانه احمدطجری

دوره 12، شماره 1 ، اردیبهشت 1399، ، صفحه 263-283

https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.268866.142636

چکیده

تپه گوراب در روستای جوراب (گوراب) از توابع شهرستان ملایر در استان همدان واقع است، این تپه در 12 کیلومتری جنوب شهر ملایر و در مجاورت جاده ارتباطی ملایر ـ اراک قرار دارد. پژوهش های باستان شناسی در تپه ... بیشتر

نویافته های کاوش باستان‌شناسی نجات شهری در منطقه مولوی تهران در دوران پیش‌ازتاریخ (ترانشه I)

محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار؛ مهسا وهابی

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 1-18

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.73096

چکیده

در پاییز سال 1393 ه. ش، هنگام عملیات لوله گذاری فاضلاب شهری در بافت تاریخی تهران، داده ها و مواد فرهنگی یافت شد. در پی بازدید باستان شناسانی از پژوهشکده باستان شناسی یکی از نویسندگان مقاله حاضر ... بیشتر در پاییز سال 1393 ه. ش، هنگام عملیات لوله گذاری فاضلاب شهری در بافت تاریخی تهران، داده ها و مواد فرهنگی یافت شد. در پی بازدید باستان شناسانی از پژوهشکده باستان شناسی یکی از نویسندگان مقاله حاضر به‌عنوان سرپرست پروژه یادشده در محلی که آثار و مواد فرهنگی فراوانی نظیر قطعات سفالی، فلزی، و آجری یافت شد، منصوب شد و با پیگیری‌های انجام‌شده، کاوش باستان شناسی نجات بخشی با باز کردن شش ترانشه در این محل آغاز گشت. از این شش ترانشه، دو ترانشه I و VI به دلیل نوع آثار به‌دست‌آمده از آن‌ها، اهمیت بیشتری یافتند. این آثار بر اساس نمونه‌های آزمایشی، قابل انتساب به هزاره پنجم پ.م یا حتی قبل از آن، یعنی اواخر دوران نوسنگی هستند. درواقع تهران به دلیل شرایط جغرافیایی، جزء مناطق مستعد برای شکل گیری استقرارهای عصر مس‌سنگی به‌حساب می‌آید. نتایج به‌دست‌آمده از کاوش‌های نجات بخشی مولوی با نمونه تاریخ‌گذاری مطلق، اطلاعات فراوانی از فرهنگ های پیش‌ازتاریخی به‌ویژه دوران مس‌سنگی شهر تهران را در اختیار پژوهشگران فلات مرکزی قرار داد. مدارک موجود از ترانشه I شامل سفال‌های نوع چشمه‌علی، تکه‌های استخوان حیوانی به همراه ابزارهای سنگی از نوع تیغه، ریز تیغه و سنگ مادر فشنگی که در نوع خود در دشت تهران بی‌نظیر است و نیز سازه حرارت دیده«به‌احتمال‌زیاد اجاق» و تدفین انسانی هفت‌هزارساله است که شواهدی از سکونت‌گاه‌های اوایل دوران مس‌سنگی را به‌صورت پراکنده در منطقه مولوی تهران را نشان میدهد. نتایج نمونه‌های آزمایش‌شده از این ترانشه، مهر تأییدی بر وجود محوطه‌ای چند دوره‌ای از اواخر هزاره ششم تا هزاره اول ق. م در منطقه مولوی است که در مقاله حاضر، نتایج ترانشه I موردبحث و استدلال قرارگرفته است.

تبیین ساختار، کارکرد و گاه نگاری کوره‌ی سفالگری مشکویه (مشکین تپه)

رضا نوری شادمهانی

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 261-271

https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.73181

چکیده

محوطه‌ی تاریخی مشکویه که امروزه مشکین تپه نامیده می‌شود، در بخش شمالی فلات مرکزی بین دو شهر تاریخی ری (در شمال) و ساوه (در جنوب) قرار دارد. با جستجو در منابع تاریخی، روشن شد که مشکین تپه‌ی امروزین همان ... بیشتر

تبیین شاخصه‌های سفالی اوایل دوره پارتی در حوضه کشف‌رود: براساس گونه شناسی سفال های تپه اسماعیل آباد مشهد

محمدصادق داوری؛ فاطمه موسیوند؛ حسن باصفا

دوره 10، شماره 1 ، تیر 1397، ، صفحه 75-94

https://doi.org/10.22059/jarcs.2018.239481.142460

چکیده

دوره پارتی در ایران به نسبت دیگر دوره‌های تاریخی، کمتر شناخته شده است. اطلاعاتی که متون تاریخی و جغرافیای تاریخی ارائه می کنند، می‌توان خاستگاه اشکانیان را در سرزمین‌های شمال‌شرق ایران بویژه خراسان ... بیشتر دوره پارتی در ایران به نسبت دیگر دوره‌های تاریخی، کمتر شناخته شده است. اطلاعاتی که متون تاریخی و جغرافیای تاریخی ارائه می کنند، می‌توان خاستگاه اشکانیان را در سرزمین‌های شمال‌شرق ایران بویژه خراسان و بخش‌هایی از دشت گرگان پیجویی نمود. با گذشت زمان و تغییر مراکز دولتی این سلسله از شمال‌شرق ایران به سرزمین‌های غربی، هنر و فرهنگ آنها نیز رفته‌رفته دگرگون شده که تنها می‌توان بقایای آن را در مراکز دولتی غربی آنها به طور ملموس مشاهده کرد. از طرفی بر اساس مطالعات محدود و ناهمگونی که در خراسان انجام شده است، می‌توان این دوره فرهنگی را در منطقه کاملاً ناشناخته محسوب کرد. براساس بررسی‌های باستان‌شناختی دشت مشهد، تپه اسماعیل آباد با مواد سطحی متعلق به دوره پارتی شناسایی شده است. در پژوهش حاضر تلاش می‌شود براساس مطالعات گونه شناسی و مطالعات تطبیقی، سنت‌های سفالی دوره پارتی حوضه کشف‌رود را تا حدی بازسازی نمود که به نوعی می‌تواند روشن کننده بخشی از فرهنگ‌ پارتی منطقه خراسان و همچنین مبنای گاهنگاری نسبی این دوره در منطقه محسوب شود. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر وجود فرم‌ها و گونه‌های سفالی متعددی است که بدلیل منشأ بودن و شکل گیری اولیه سلسله پارتی در این منطقه تا حدی از سنت‌های سفالی دوره قبل(دوره آهن، فرهنگ موسوم به یاز) وام گرفته و دارای کلاس های محلی نسبت به دیگر سنت‌های شناخته شده در مناطق مرکزی و غربی ایران نیز می‌باشد.

نتایج آزمایشات پتروگرافی نمونه‌های سفالی تپۀ گراتزیانی

جواد سلمانزاده؛ حسینعلی کاوش؛ حسن فاضلی نشلی؛ سید ایرج بهشتی

دوره 6، شماره 1 ، شهریور 1393، ، صفحه 55-66

https://doi.org/10.22059/jarcs.2014.52674

چکیده

در این مقاله نتایج آزمایشات پتروگرافی بر روی سیزده قطعه سفال بهدستآمده از اولین فصل حفاری تپۀ گراتزیانی در دشت سیستان ارائه شده است. آزمایشهای صورتگرفته بر روی این قطعات با میکروسکوپ پلاریزان ... بیشتر

گونه‌شناسی و معرفی سفال های عصر آهن کورگان های جعفرآباد خداآفرین (فصل اوّل کاوش)

فرشید ایروانی قدیم؛ سلیمان ممی زاده گیگلو

دوره 4، شماره 2 ، اسفند 1391، ، صفحه 33-50

https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.32118

چکیده

مقاله حاضر، پژوهشی در باب طبقهبندی و مطالعه سفالهای بدست آمده از حفریات علمی کورگانهای جعفرآباد میباشد. کورگانها از جمله تدفینهایی هستند که در ایران ناشناخته ماندهاند و کمتر مورد ... بیشتر مقاله حاضر، پژوهشی در باب طبقهبندی و مطالعه سفالهای بدست آمده از حفریات علمی کورگانهای جعفرآباد میباشد. کورگانها از جمله تدفینهایی هستند که در ایران ناشناخته ماندهاند و کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند. با تحقیق و تفحص بر روی سفالهای به دست آمده از این قبور، میتوان گوشهای از فرهنگ و تفکر، باورها، اعتقادات و نحوه زندگی روزمره مردمان و اقوام مرتبط با آنها را روشن ساخت. هنر سفالگری به دلیل فراوانی و عمومیت و مردمی بودن آن، در هرمنطقه ویژگیهای اقلیمی، تاریخی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و هنری کسانی را نشان میدهد که در آن منطقه میزیستهاند. فرمها و اشکال، رنگها، نقوش، تزئینات، تکنیک ساخت، شیوه پخت و ... که بر روی این ظروف سفالی ایجاد شده، دربرگیرنده مفاهیمی بسیار با ارزش از شرایط مختلف زندگی اقوام متعلق به آنها و زبان گویایی است که پس از هزاران سال ما را با شیوهی تفکر و قدرت تخیل سازندگان آن آشنا میسازد. دادههای سفالی کورگانهای جعفرآباد، هرچند که تعداد انگشت‌شماری از کورگانهای جعفرآباد مورد کاوش قرار گرفته، شیوه زندگی کوچ‌روی را نشان میدهد. هدف اصلی این پژوهش، معرفی فرهنگ کورگان، گونه‌شناسی سفالها وگاهنگاری نسبی آنها بر طبق مجموعه سفالهای به دست آمده ازکورگانهای جعفرآباد است که از فراوان‌ترین دادههای این قبور و یکی از مهمترین شواهد و مدارک باستانشناسی است.

ساختار‌شناسی سفال جلینکی متعلّق به دوران پارتی بر اساس مطالعات آرکئومتریک (باستان سنجی)

سمیه نوغانی؛ سید محمد امین امامی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 15-34

چکیده

در این مقاله سفال جلینکی به عنوان یکی از انواع سفال‌های دورة اشکانی مورد مطالعه قرارگرفته است. مواد اولیّه و کیفیت فرآوری و شرایط پخت سفال، عواملی تأثیرگذار در استحکام و پایداری این ماده بوده است. استفاده ... بیشتر در این مقاله سفال جلینکی به عنوان یکی از انواع سفال‌های دورة اشکانی مورد مطالعه قرارگرفته است. مواد اولیّه و کیفیت فرآوری و شرایط پخت سفال، عواملی تأثیرگذار در استحکام و پایداری این ماده بوده است. استفاده از روش‌های هدفمند آنالیزهای شیمیایی به منظور بررسی این عوامل و در واقع ساختارشناسی سرامیک‌های تاریخی، علاوه بر آشکارسازی ارزش‌های نهفته در این آثار، از نظر شناخت فن‌آوری تولید و شناخت تاریخ آن و همچنین از نظر اتخاد شیوه‌های مناسب حفظ و مرمت میراث تاریخی و فرهنگی مؤثر خواهد بود. بررسی کانی‌شناسی ساختار سفال جلینکی با استفاده از پتروگرافی، آنالیز پراش اشعة X و میکروسکوپ الکترونی روبشی SEM-EDX نتایج جالب توجهی از تکنولوژی تولید و شرایط پخت این‌گونه سفال به دست می‌دهد. استفاده از دانه‌بندی مناسب مواد اولیّه، فرآوری کوارتز به صورت ریزدانه با پراکندگی یکسان در تمام بافت در فرایند تولید خمیر اولیّه تهیة سفال و شکل‌گیری کانی‌های ثانویه‌ای چون آنورتیت، گلنیت، دیوپسید و انستاتیت (آهن‌دار) و شبه مولایت در برخی نمونه‌ها در محدودة دمای پخت 950 تا 1000 درجة سانتی‌گراد، همچنین تشکیل اکسیدهای متنوع آهن در شرایط اکسیداسیون و احیا ـ به ترتیب هماتیت و مگنتیت ـ از ویژگی‌های ساختاری این نوع سفال است. فرضیة نوین ارائه‌شده در خصوص ساختار لایه‌ای یا ساندویچی در سفال‌های جلینکی در این مقاله، به ‌شکل‌گیری فاز آمورف شیشه‌سازی با ساختار پلیمری (Si-O)n پرداخته که عامل استحکام و همچنین ایجاد طنین صدای فلزی است.

بررسی باستان‌شناسی سفال‌های دورة اسلامی محوطة باستانی نچیر خانلق ری

فیروز مهجور؛ محمد ابراهیمی¬نیا؛ حسین صدیقیان

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1390، ، صفحه 173-192

چکیده

محوطة باستانی نچیر خانلق، واقع در بخش فشافویه شهر ری، با عرصه دست کم 11 هکتاری، یکی از محوطه‌های مهم دورة اسلامی است که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. متأسفانه بخش‌هایی از آن توسط ادوات کشاورزی ... بیشتر محوطة باستانی نچیر خانلق، واقع در بخش فشافویه شهر ری، با عرصه دست کم 11 هکتاری، یکی از محوطه‌های مهم دورة اسلامی است که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. متأسفانه بخش‌هایی از آن توسط ادوات کشاورزی تسطیح شده است. علاوه بر وسعت بسیار زیاد، پراکنش فراوان و گسترده آثار فرهنگی در سطح آن بویژه قطعات مختلف سفالینه-های بدون لعاب و لعاب‌دار بر اهمیت فرهنگی و تاریخی این محوطه، دلالت می‌نمایند. به همین علت در تابستان سال 1389، طی یک برنامة پژوهشی باستان‌شناختی، به مطالعه و بررسی سطحی این محوطه پرداخته شد. این بررسی‌ها ثابت نمود که محوطة مذکور در دوره‌های میانی و متأخر اسلامی دارای استقرار و رونق خوبی بوده است. این مقاله نتیجة مطالعة داده‌های سفالین بررسی مذکور است. سفالینه‌های مورد مطالعه در طیف بسیار گسترده و متنوعِ بدون لعاب و لعاب‌دار قرار دارند و هر یک به زیر گروه‌های فراوانی تقسیم می‌شوند. از نکات جالب توجه آنکه در بین قطعات سفالینه‌های لعاب‌دار، نمونه‌های متعددی از هر دو گونة سفال‌های موسوم به کوباچه شناسایی گردید که تاکنون از این منطقه و استقرار‌های اطراف آن لااقل با این حجم، شناسایی و گزارش نگردیده بود. هم‌چنین گاهنگاری‌های نسبی و مقایسه‌ای داده‌های سفالین، مبیّن آن است که محوطة نچیر خانلق، حداقل در فاصله‌ی قرون 4 تا 11هـ ‌.ق. دارای استقرار بوده و این استقرار در فاصلة قرون 9 تا 11هـ .ق. به اوج رونق خود رسیده است.

در باب روندهای تطوّر سفال‌گری در قلعه‌خان بجنورد

عمران گاراژیان؛ وحید عسگر پور

دوره 3، شماره 1 ، شهریور 1390، ، صفحه 107-131

چکیده

در این مقاله در بستر شرح نظریات معطوف به تطوّر فرهنگی در انسان‌شناسی و باستان‌شناسی و ارائ? تاریخچ? مختصری برای این نظریات، سیر تطوّری سفال‌گری در لایه‌های مربوط به دوران پیش از تاریخ قلعه‌خان ... بیشتر

ایران، خاستگاه سفالینۀ گونۀ موسوم به کوباچه

فیروز مهجور

دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1388، ، صفحه 143-160

چکیده

کشف نمونه‌های متعدّدی از سفالینة نوع موسوم به کوباچه، شامل گونه‌های قلم سیاه، قلم سبز و رنگارنگ در کاوشهای باستان‌شناختی مناطق مختلف ایران مانند خراسان، رَبع رشیدی در تبریز، اردبیل، تپة امامزاده ... بیشتر

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

کلیدواژه‌ها = pottery

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده